Zhang Zhan (1983) is een Chinese burgerjournalist en voormalig advocaat. Tijdens de eerste maanden van de COVID-19-pandemie trok ze naar Wuhan om verslag te doen van het leven in lockdown, los van de officiële berichtgeving. Voor haar onafhankelijke verslaggeving werd ze gearresteerd, veroordeeld en jarenlang gevangen gezet. Zhang’s moedige keuze om de waarheid te documenteren, ondanks zware repressie, maakt haar een symbool van persvrijheid en het recht op informatie. Haar verhaal toont hoe belangrijk onafhankelijke stemmen zijn in een wereld waar vrijheid van meningsuiting voortdurend onder druk staat.
Laureaat Difference Day Honorary Title for Freedom of Expression 2021
Zhang Zhan is een Chinese burgerjournalist en voormalig advocaat die door de Chinese geheime politie werd gemarteld en tot vier jaar gevangenisstraf veroordeeld. Dit gebeurde in een overhaast proces waarbij geen onafhankelijke waarnemers aanwezig mochten zijn. Ze werd veroordeeld wegens ‘het veroorzaken van ruzies en onrust’ vanwege haar berichtgeving over de gebrekkige aanpak van de COVID-19-pandemie door de Chinese overheid. Ze was de eerste die berichtte over de virusuitbraak in Wuhan en werd daarmee de eerste burgerjournalist die is veroordeeld voor verslaggeving over de pandemie in China. Momenteel zitten minstens 47 andere journalisten vast in China vanwege hun berichtgeving over het coronavirus.
Zhan reisde in de eerste maanden na de virusuitbraak naar Wuhan om verslag te doen en getuigenissen over de situatie te verzamelen. Deze werden vervolgens verspreid via sociale media zoals WeChat, Twitter en YouTube. Daarnaast berichtte Zhang Zhan over de gevangenneming van onafhankelijke journalisten en de intimidatie van families van coronaslachtoffers. In mei 2020 werd ze gearresteerd en vastgehouden op beschuldiging van ‘het zoeken naar conflict en het veroorzaken van onrust’. In de gevangenis leefde Zhang Zhan onder erbarmelijke omstandigheden. Haar enkels en handen werden drie maanden lang geboeid. In de gevangenis ging ze in hongerstaking, maar werd gedwongen gevoed. Van 31 juli tot 11 augustus 2021 werd ze in het ziekenhuis opgenomen vanwege ondervoeding na een langdurige hongerstaking. Eind oktober beschouwden haar moeder en broer Zhang als bijna dood, terwijl ze haar hongerstaking voortzette. Dit leidde tot oproepen van de Amerikaanse overheid, Verslaggevers zonder Grenzen en het Bureau voor de Mensenrechten van de Verenigde Naties om haar onmiddellijke, onvoorwaardelijke vrijlating. Amnesty International riep de Chinese autoriteiten op om Zhang Zhan onvoorwaardelijk vrij te laten. Zo schreven honderdduizenden mensen van over de hele wereld brieven voor haar vrijlating tijdens de schrijfactie Write for Rights. Op 21 mei 2024 werd Zhang Zhan uit de gevangenis vrijgelaten. Na 4 jaar onterechte gevangenschap kwam zij eindelijk terug bij haar familie.
Maar sinds haar vrijlating bleven de autoriteiten haar lastigvallen. Zhang Zhan gaf zelf aan dat de autoriteiten haar in de gaten hielden. De afgelopen maand werd ze regelmatig door de politie ondervraagd, waarbij sommige ondervragingen meer dan 10 uur duurden. Eind augustus reisde ze naar verluidt vanuit Shanghai naar de noordwestelijke provincie Gansu om haar solidariteit te tonen met andere mensenrechtenverdedigers. Kort daarna, tijdens een bezoek aan haar geboorteplaats in Shaanxi, was ze plotseling onbereikbaar. Het maatschappelijk middenveld meldde dat ze door de politie in Shanghai, ruim 1.000 kilometer verderop, in hechtenis was genomen. Ze wordt vastgehouden in het Pudong New District detentiecentrum in Shanghai. Zhang Zhan riskeert een nieuwe celstraf van 15 jaar voor ‘ruziestoken en overlast’, een aanklacht die de Chinese autoriteiten wel vaker gebruiken tegen journalisten, schrijvers en mensenrechtenactivisten. Het is nog onzeker wanneer het nieuwe proces tegen Zhang Zhan van start zal gaan. Amnesty roept de Chinese autoriteiten op Zhang Zhan haar volledige vrijheid terug te geven. Ze moet zich vrij kunnen bewegen en contact hebben met wie ze wil, in binnen- en buitenland.
"Deze recente detentie onderstreept de hardnekkige intolerantie van de Chinese autoriteiten jegens andersdenkenden en jegens Zhang Zhan, die ondanks haar onterechte gevangenschap sinds haar vrijlating haar solidariteit met andere mensenrechtenactivisten is blijven tonen. Ze werd opnieuw vastgezet omdat ze weigerde te zwijgen”, zegt Sarah Brooks, directeur China van Amnesty International.
Op 2 september 2024 werd Zhang Zhan 41 jaar. Maar in plaats van dit met haar familie te kunnen vieren, bracht ze haar vijfde verjaardag op rij door in de gevangenis.
Bronnen: Amnesty International, Wikipedia en VUB Today.