Elif Shafak

Elif Shafak is een Turks-Britse schrijfster, academica en vrouwenrechtenactiviste. Ze woont in het Verenigd Koninkrijk, schrijft in het Turks en Engels en heeft succesvolle romans en essays gepubliceerd, die in meer dan 50 talen zijn vertaald. Ze is een moedige activiste voor vrouwenrechten, voor de rechten van minderheden en voor de vrijheid van meningsuiting. “Waar een democratie afneemt, zien we een toename van censuur en intolerantie”, schreef ze. “Vandaag de dag moet literatuur, meer dan ooit tevoren, niet alleen over verhalen gaan, maar ook over stiltes en degenen die het zwijgen zijn opgelegd. Het moet een toevluchtsoord worden voor de machtelozen en gemarginaliseerden overal ter wereld.”

Elif Shafak's dankwoord op Difference Day 2020 richtte zich op het belang van literatuur als toevluchtsoord voor gemarginaliseerden en monddood gemaakten, met name in het licht van de afnemende democratie en de toenemende censuur. Shafak benadrukte de cruciale rol van empathie, wijsheid, diversiteit en pluralisme bij het bevorderen van een democratische samenleving, en beschouwde literaire festivals als essentiële democratische ruimtes. 

Shafak legde uit dat democratie geen vanzelfsprekendheid is, maar eerder een kwetsbaar ecosysteem dat voortdurend werk en bescherming vereist, vooral in het licht van autoritaire tendensen. “Het belang van luisteren naar en leren van mensen met andere standpunten, zelfs degenen die als onaangenaam worden beschouwd, verscherpen je eigen perspectieven en bevorderen een inclusievere samenleving.” Shafak beklemtoonde de noodzaak voor schrijvers om niet bang te zijn om complexe kwesties aan te pakken en ruimte te creëren voor diverse interpretaties, zelfs wanneer ze worden geconfronteerd met uitdagingen en mogelijke repercussies. Haar toespraak sloot aan bij de kernwaarden van Difference Day, een dag die de vrijheid van denken en meningsuiting viert. Shafaks oproep tot actie moedigt mensen aan om actief deel te nemen aan de verdediging van deze waarden en om de cruciale rol van literatuur en open dialoog in een gezonde democratie te erkennen.

In haar laatste boek De Bastaard van Istanboel kaartte Shafak de Armeense genocide aan. Een fictief personage bestempelt de moorden op Armeniërs tijdens WO I als genocide. Ze werd ervan beschuldigd ‘Turkije beledigd te hebben’. En ook eerder botste ze al met de Turkse staat door taboes aan te kaarten in haar romans. Tijdens de uitreiking van de Booker Prize in 2022 sprak ze krachtig over hoe de literaire verbeelding een van onze laatste overgebleven democratische ruimtes is. “Literatuur is een mild tegengif voor onze ernstig verdeelde en gebroken wereld. Voor fictieschrijvers bestaat er niet zoiets als 'wij tegen zij'. Er is geen 'Ander'. Door de ogen van een romanschrijver of dichter is de Ander eigenlijk mijn broer, mijn zus, ik ben de Ander.” In een wereld die gevormd wordt door een korte aandachtsspanne, snelle consumptie en hypermaterialisme, helpt volgens haar de lange vorm van de roman ons om te vertragen en aandacht te besteden aan kennis in plaats van aan flarden informatie en desinformatie. “Het is geen toeval dat overal ter wereld, waar en wanneer de democratie ook maar wordt aangevallen, schrijvers en dichters tot de eersten behoren die gecensureerd, vervolgd, verbannen of gevangengezet worden.” Momenteel staan ​​bibliotheken in de VS onder enorme druk, met boekverboden en -verwijderingen die in een alarmerend tempo toenemen. “Vroeger gingen veel experts ervan uit dat men zich zorgen moest maken over mensenrechten, vrouwenrechten en vrijheid van meningsuiting in bepaalde landen, maar minder over de solide landen van het Westen, waar de democratie was bereikt.” Volgens Shafak moeten we literaire ruimtes beschermen, bibliotheken en literaire festivals steunen en meer druk uitoefenen op mensen in machtsposities om daadwerkelijk te investeren in cultuur en kunst.

Bronnen: elifsafak.com.tr, VUB Today, Acceptance speech, thebookerprizes.com, The Guardian