Svetlana Aleksandrovna Aleksijevitsj is een Wit-Russische onderzoeksjournalist, historica en schrijfster, in 2015 ontving ze de Nobelprijs voor Literatuur. Omdat haar werk mythes en illusies doorbreekt en zich niet laat leiden door de officiële versie van de feiten, werd ze vaak aangevallen door de autoriteiten, zowel tijdens de Sovjet-Unie, toen ze haar baan als journalist verloor, als daarna als schrijfster in Wit-Rusland. In 2000 moest ze haar land verlaten. In 2011 koos ze er bewust voor om terug te keren naar Wit-Rusland en werd ze een van de gezichten van de democratische oppositie in het land. Tot 2020, toen ze onder druk van het regime van Loekasjenko haar land opnieuw moest verlaten.
Eredoctoraat Difference Day for Freedom of Expression 2021
Svetlana Aleksandrovna Aleksijevitsj is een Wit-Russische onderzoeksjournalist, historica en schrijfster. In 2015 ontving ze de Nobelprijs voor Literatuur. Met het toekennen van een eredoctoraat aan Svetlana Aleksijevitsj brachten de VUB en de ULB hulde aan een auteur die zelfstandig denkt, vrijuit spreekt en vrijuit handelt. Een auteur die ook een stem geeft aan degenen wier stem vaak niet gehoord wordt. In haar zoektocht naar de waarheid schuwt ze het niet om, met gevaar voor eigen leven, de ongemakkelijke feiten en gebeurtenissen te zoeken die uit de officiële geschiedschrijving worden geschrapt.
Het oeuvre van Aleksijevitsj kan worden gelezen als een vorm van hedendaagse orale geschiedschrijving van de Sovjet-Unie en haar vroegere staten. Omdat haar werk mythes en illusies doorbreekt en zich niet laat leiden door de officiële versie van de feiten, werd ze vaak aangevallen door de autoriteiten, zowel tijdens de Sovjet-Unie, toen ze haar baan als journalist verloor, als daarna als schrijfster in Wit-Rusland, waar haar werk niet gepubliceerd kon worden. Dat betekende dat ze in 2000 haar land moest verlaten en lange tijd in Parijs en Berlijn verbleef. In 2011 koos ze er bewust voor om terug te keren naar Wit-Rusland en werd ze een van de gezichten van de democratische oppositie in het land.
In augustus 2020 sloot Svetlana Aleksejevitsj zich aan bij de protesten tegen de verkiezingen die door de zittende president Loekasjenko waren gemanipuleerd. Op een vrije radiozender drong ze er bij de president op aan om af te treden: "Vertrek voordat het te laat is, voordat je de mensen in een vreselijke afgrond stort, de afgrond van de burgeroorlog. Niemand wil bloed zien. Jullie willen alleen maar macht. En het is jullie dorst naar macht die bloedvergieten vereist." Svetlana Aleksejevitsj nam een leidende rol op zich in de Coördinatieraad die de oppositie tegen Loekasjenko verenigde. In september 2020 werden alle leden van de Coördinatieraad gearresteerd, het land uitgezet of ontvoerd. Alleen Aleksejevitsj was nog op vrije voeten, vermoedelijk vanwege haar internationaal prestige. Desondanks werd ze het slachtoffer van bedreigingen. Om haar detentie te voorkomen, bleven westerse diplomaten in Minsk een paar dagen in haar huis. Hoewel ze aanvankelijk van plan was om koste wat kost in Wit-Rusland te blijven, besloot ze in september 2020 om naar Duitsland te verhuizen. Maar het bleef haar bedoeling om zo snel mogelijk terug te keren.
Over de repressie in Wit-Rusland en Rusland en de oorlog in Oekraïne deelt Aleksejevitsj verrassende inzichten. Ze twijfelt niet aan de rol van de leider in de geschiedenis, maar vindt dat de verleiding groot is om het probleem enkel toe te schrijven aan kwade leiders, of het nu Poetin of Loekasjenko is. Het grootste probleem is dat de totalitaire traditie van het communisme niet is gestorven, stelt ze. Het voedde mensen die er te lang in leefden en de traditie in hun ziel absorbeerden. Ze werden niet alleen slaven, maar ook romantici van slavernij. Ze zijn er nog steeds van overtuigd dat de Sovjetwereld is gegrondvest op rechtvaardigheid en streven ernaar terug te keren naar hoe het eerder was. “In de jaren ‘90 waren we naïef en bleven we vol overtuiging geloven dat het volk de revolutie tegen het Sovjetregime had veroorzaakt. We hadden het mis”, bekent Aleksejevitsj. “De verandering werd alleen geleid door een kleine groep van intelligentsia, die zich rond de Sovjetleider Michail Gorbatsjov had verzameld. Het Sovjetvolk verwelkomde de plotse verandering niet. Wanneer publieke bezittingen en natuurlijke hulpbronnen werden verdeeld onder trawanten, verarmde het volk. Dat leidde ertoe dat ze geloofden dat de hele overgang van Sovjetheerschappij naar vrijheid en democratie slecht was.”
Ze herinnert zich eenzelfde sfeer in Wit-Rusland in 2020, waar demonstranten vreugdevol de straat opgingen, gekleed in het wit, met bloemen in hun handen. “We vielen in dezelfde strik van naïviteit en idealisme zoals in de jaren negentig, omdat we echt wilden geloven dat vrijheid een feest is en dat die er snel zou komen. We hadden het mis in de illusie dat het totalitarisme vreedzaam verdwijnt.” Volgens haar begrijpt Poetin de werkelijke verlangens van zijn onderdanen beter dan de voorstanders van de democratie. Omdat hij weet hoe hij de laagste gevoelens in hen kan opwekken en de donkerste delen van hun ziel kan overspoelen. “Er zijn ook leiders die weten hoe ze het beste kunnen halen uit hun volk, door positieve doelen te stellen, zoals Václav Havel, de eerste leider van het postcommunistische Tsjecho-Slowakije. In tegenstelling tot hem stelt Poetin lage doelen met barbaarse methoden. Hij maakt gebruik van het feit dat het volk van zijn land werd opgevoed door Sovjet-ouders, die de wereld volgens Sovjet-boeken uit de mond van Sovjet-leraren leerden.”
Bronnen: VUB Today, Israel Hayom
