Jennifer Clement (1960) is een Amerikaans-Mexicaans schrijver van romans, memoires en gedichtenverzamelingen. Haar boeken behandelen onderwerpen met een groot humaan belang. Zoals de ontvoeringen van kleine meisjes en mensenhandel in Mexico, de gevolgen van wapengeweld en wapenhandel in Mexico en Centraal-Amerika. Ze beschreef ook haar leven in artisiteke kringen in Mexico en New York. Maar niet alleen haar literatuur staat centraal, ze kreeg de titel ook vanwege haar belangrijke bijdragen aan het publieke debat en aan de samenleving. Haar inspanningen voor de vrijheid van denken, van meningsuiting in een veranderende wereld. Van 2015 tot 2021 was ze voorzitter van PEN International, een ngo van schrijvers voor schrijvers die in 1921 in Londen werd opgericht en literatuur en de vrijheid van meningsuiting promoot.
Laureaat Difference Day Honorary Title for Freedom of Expression 2023
“Op dit moment wordt de wereld steeds gevaarlijker voor journalisten en auteurs. Dit geldt vooral voor journalisten die verslag uitbrengen over de vernietiging van het milieu”, stelt Clement. “Want naarmate de wetten om de planeet te beschermen strenger worden, wordt het voor bedrijven, individuen en regeringen steeds moeilijker om hun praktijken onder de radar te houden. In deze tijden wordt de zoektocht naar de waarheid steeds belangrijker, vooral nu repressieve regeringen wereldwijd aan macht winnen en technologieën het vertrouwen in de waarheid bedreigen.”
Ze is van oordeel dat het creëren van geheime clouds waar journalisten hun bevindingen kunnen beschermen, cruciaal wordt bij het beschermen van de vrijheid van meningsuiting. Want als de aan het licht gebrachte informatie veilig is, is er minder reden om journalisten te doden of gevangen te zetten. Daarbij is meer steun nodig voor organisaties als Forbidden Stories die als missie heeft het werk van journalisten die worden bedreigd, gevangengezet of vermoord voort te zetten en te publiceren. Journalisten kunnen hun werk opsturen naar de organisatie, zodat andere toegang hebben tot het materiaal voor het geval de oorspronkelijke onderzoeker het niet meer kan opvolgen.
Jennifer Clement vindt het voor auteurs een morele plicht om betrokken te zijn. Als voorzitter van PEN International was een van de belangrijkste initiatieven die ze heeft geleid het opstellen van het Democracy of the Imagination Manifesto (Manifest voor de Democratie van de Verbeelding). “Schrijvers moeten de vrijheid van meningsuiting en de verbeelding verdedigen.” Clement vindt het een grote eer om de Honorary Title te delen met een aantal van haar helden: Svetlana Alexievich, Zhang Zhan, Ahmet Altan, Daphne Caruana Galizia en haar familie, Zineb El Rhazoui, Djemila Benhabib en Raif Badawi. Awards als deze vindt Clement belangrijk, omdat ze erkennen dat vrijheid van meningsuiting de basis is van alle kennis. Ze denkt ook aan alle PEN-collega’s over de hele wereld die vaak in gevaarlijke omstandigheden hun werk doen. Vandaag staat het verdedigen van de vrijheid van expressie door oude en nieuwe bedreigingen onder druk. In een poging om wat licht in deze complexiteit te scheppen, somt Clement een lijst van categorieën op die ze bij PEN gebruiken bij het opstellen van hun jaarlijkse lijst van schrijvers en journalisten die monddood zijn gemaakt.
Een koude opsomming, een van verdriet, zegt ze er zelf over: “Veroordeeld, voorwaardelijke vrijlating, in proces, korte detentie, intimidatie, doodsbedreigingen, bedreigingen, verbanning, vrijgelaten, geëxecuteerd door de staat, vermoord, straffeloos vermoord, in vervolging gesteld, gedwongen verdwijning, ontvoering, als vermist opgegeven, dood in gevangenschap, aangevallen, gevangen, opgesloten, bezorgdheid over onregelmatigheden, martelingen, ondervragingen, doodstraf.”
Toen ze de naam van de Maltese journaliste Daphne Caruana Galizia noteerde in de lijst onder de rubriek ‘straffeloos vermoord’ was ze ervan overtuigd dat alle vogels in Malta waren gestopt met zingen. Toen ze de naam van de Koerdische schrijver Selahattin Demirtaş noteerde onder ‘gevangengezet’, voelde het alsof alle Koerden in de wereld waren opgesloten. En ze vraagt zich af in welke categorie we alle dappere vrouwen moeten plaatsen, sinds geweld tegen vrouwen en meisjes een vorm van repressie is geworden. “Hebben we een categorie nodig voor massale vergiftiging van schoolmeisjes, zoals in Iran gebeurde? Of een categorie voor zweepslagen voor Afghaanse meisjes die naar school gaan?”
Tijdens haar acceptance speech las Clement het gedicht ‘Vallende sleutels’ van de 14e -eeuwse Perzische Sufi dichter Hafiz voor. "Het gedicht is een ode aan de vrijheid. Het vertelt ons hoe de onbetrouwbare persoon, de leugenaar, de oligarch en de dictator iedereen in kooien wil houden, terwijl de nobele persoon sleutels laat vallen om al die kooien of gevangenisdeuren te openen.”
De kleine man
bouwt kooien
voor iedereen
die hij kent.
Terwijl de wijze,
die zijn hoofd moet buigen
als de maan laag staat,
de hele nacht sleutels blijft laten vallen
voor de mooie ruige gevangenen.
“Vandaag kennen we de bedreigingen van de vrijheid van meningsuiting. Maar het is ook ongelooflijk opbeurend om diegenen te herdenken die zich dapper uitspreken en zoveel riskeren voor een gedicht dat God in vraagstelt, een rapport dat de ontkenningen van een regering blootlegt of een verhaal dat de waarheid blijft vertellen. Het is goed om omringd te zijn door mensen die sleutels laten vallen.”
Bronnen: acceptance speech en laudatio Difference Day 2023, VUB Today en jenniferclement.org
