Een atoombom is ontploft. Een onzichtbare atoombom heeft in ons informatie-ecosysteem een ware ravage aangericht. Het zijn de weinig opbeurende woorden die een bijzondere vrouw eerder deze maand uitsprak. De Filipijnse Maria Ressa is journaliste met een lange staat van dienst. Ze werkte onder meer voor CNN. De voorbije jaren stond alles in het teken van haar digitale nieuwsmedium Rappler, dat de Filipijnse sterke man Rodrigo Duterte en de corruptie en wreedheden van zijn regime aan de kaak stelt. Daardoor lopen meerdere aanklachten tegen haar die tot honderd jaar gevangenisstraf kunnen leiden. Maar eerder deze maand was ze in Oslo, om er de Nobelprijs voor de Vrede in ontvangst te nemen. Ze had pas enkele dagen eerder toestemming gekregen om de Filipijnen te verlaten. Ze kreeg de Nobelprijs samen met de Russische journalist Dmitri Moeratov, hoofdredacteur van Novaja Gazeta, de laatste onafhankelijke krant in het Rusland van Poetin.
Dit opiniestuk verscheen eerder op Tijd.be. Auteur: Caroline Pauwels, rector van de VUB.
Maar wie heeft op de knop gedrukt van Maria Ressa’s atoombom? Niemand minder dan Mark Zuckerberg. “Facebook is de grootste verspreider van nieuws in de wereld, maar onderzoek heeft tegelijk aangetoond dat leugens doorspekt met woede en haat sneller en breder verspreid raken dan feiten”, zei ze in haar speech in Oslo.
Het doet me denken aan wat de Italiaanse schrijver Alessandro Baricco schreef in zijn essay The Game. Hij heeft het over snelwaarheden. “De waarheid die overleeft is niet de meest nauwkeurige en precieze, maar die het snelst gaat, die als eerste het oppervlak van de wereld bereikt.”
Het succes van de trollenlegers die met haat en leugens elke democratische samenleving proberen te ondermijnen en voor autoritaire leiders de rode loper uitrollen, zijn volgens Ressa een Hiroshimamoment. De tanende vierde macht is nauwelijks opgewassen tegen de haast goddelijke technologie die een allesomvattend virus op de wereld heeft losgelaten. Geen coronavirus, geen omikronvariant, maar een virus van leugens dat elk van ons infecteert. En waarom gebeurt dat dan? Ressa ziet maar één oorzaak: geld. De Amerikaanse internetreuzen verdienen gigantische fortuinen door het slechtste in ons naar boven te halen. Om de mensheid van verder onheil te besparen, zijn volgens Ressa nieuwe gezaghebbende organisaties nodig, vergelijkbaar met de Verenigde Naties, want alleen met een wereldwijde multilaterale inspanning kunnen we het tij nog keren. Ziet Maria Ressa onze toekomst niet te somber? Of voelen wij niet de sense of urgency omdat het bij ons nog meevalt? Al zien we ook hier de polariserende impact van sociale media. Maar in haar land – en op vele andere plaatsen in de wereld - is het een zaak van leven of dood. Sinds president Rodrigo Duterte aan de macht kwam zijn op de Filipijnen al meer dan twintig journalisten vermoord. “What happens on social media doesn’t stay on social media”, aldus Ressa. Het trollenleger dat journalisten belaagt, is mee verantwoordelijk voor hun dood.
Maria Ressa en haar nieuwssite Rappler kregen internationale steun met de campagne #HoldTheLine, gesteund door grote organisaties als Reporters Without Borders. De lijn die ze wil vasthouden, is een grens die niet mag opgegeven worden.
Het is een erkenning van haar ongelooflijke moed dat ze de Nobelprijs heeft gekregen. En misschien een teken aan de wand. De vorige journalist die de Nobelprijs voor de Vrede kreeg was de Duitser Carl von Ossietzky in 1935. Hij had de geheime herbewapening van Duitsland aan de kaak gesteld en belandde na de machtsovername van Hitler in een concentratiekamp. Laten we hopen dat de Nobelprijzen aan Ressa en Moeratov geen voorbode zijn van veel erger. Laten we hopen dat we het onheil ‘by design’ dat de sociale media aanrichten, kunnen afwenden door een ander design af te dwingen. Laten we hopen dat in 2022 feiten weer de bovenhand krijgen. Want zonder feiten, geen democratie.