Aan de Voorzitter van de Europese Raad
Aan de Voorzitter van de Europese Commissie
Aan de Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid
Aan de Eerste Ministers van alle EU-lidstaten
Aan de Ministers van Buitenlandse Zaken van alle EU-lidstaten
Excellenties,
Op 20 mei kwam de Europese Raad Buitenlandse Zaken bijeen om te bespreken of Israël nog steeds voldoet aan de voorwaarden van Artikel 2 van de Associatieovereenkomst met de Europese Unie. Meer dan twintig jaar geleden werd Artikel 2 opgenomen in de Associatieovereenkomst om waarden zoals mensenrechten, democratie en de rechtsstaat centraal te stellen in het buitenlands beleid van de EU. Als Belgische universiteiten verwelkomen wij dat er ten minste een sterke meerderheid is voor het herzien van de naleving van Artikel 2 door Israël. Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid, Kaja Kallas, concludeerde: “We zullen dit proces opstarten en intussen is het aan Israël om de humanitaire hulp vrij te geven. Levens redden moet onze hoogste prioriteit zijn.”
Een maand na de Raad blijft de Associatieovereenkomst nog steeds van kracht. Als Belgische universiteiten herhalen wij onze oproep tot onmiddellijke actie. Artikel 2 is geen technische clausule, maar een fundamenteel principe: respect voor mensenrechten en democratische beginselen vormt de basis voor samenwerking met derde landen. Als deze basis systematisch geschonden wordt, moet dat gevolgen hebben. Zo niet dreigen onze Europese verdragen holle woorden te worden.
Israël voert al maanden een verwoestend militair offensief uit in Gaza. De beelden en cijfers spreken voor zich: tienduizenden burgerslachtoffers, systematische vernietiging van civiele infrastructuur, blokkades van humanitaire hulp en een groeiende hongersnood. Ondertussen gaat de repressie op de bezette Westelijke Jordaanoever onverminderd voort: huisvernietigingen, willekeurige arrestaties, gewelddadige aanvallen door kolonisten en de uitbreiding van illegale nederzettingen. Diverse rapporten van de Verenigde Naties en mensenrechtenorganisaties hebben deze schendingen uitgebreid en ondubbelzinnig gedocumenteerd. Het Internationaal Gerechtshof oordeelde eerder dat Israël alle maatregelen moet nemen om Palestijnen in de Gazastrook te beschermen tegen het risico op genocide, door het waarborgen van voldoende basisvoorzieningen en humanitaire hulp.
Ondanks deze schendingen erkent Europa Israël nog steeds als volwaardige partner onder de bilaterale Associatieovereenkomst. Als universiteiten worden we steeds vaker geconfronteerd met deze contradictie. Dit betekent onder meer dat Israëlische academische instellingen — zelfs diegene die deel uitmaken van of partners zijn van de Israëlische staat en het militaire apparaat — kunnen deelnemen aan het grootschalige Europese onderzoeks- en innovatieprogramma Horizon Europe. Deelnemende organisaties worden volgens Artikel 14 van het modelcontract geacht te handelen in overeenstemming met de “hoogste ethische normen” en de fundamentele waarden van de EU: respect voor menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, de rechtsstaat en mensenrechten. In theorie is dat duidelijk. In de praktijk is het problematisch.
Als reactie op de gruweldaden in de bezette Palestijnse gebieden hebben Belgische universiteiten herhaaldelijk aan de Europese Commissie gevraagd om een transparant en doeltreffend ethisch screeningskader. Zo’n kader zou het mogelijk maken om te beoordelen of de inhoud van onderzoeksprojecten risico’s inhoudt op mensenrechtenschendingen, en of de (beoogde) projectpartners medeplichtig zijn aan dergelijke schendingen. Tot op vandaag blijft de reactie van de Commissie beperkt tot een minimalistische lezing van Artikel 14: potentieel structureel onethisch gedrag van een partnerinstelling wordt genegeerd, en enkel de risico’s verbonden aan de inhoud van het project worden onderzocht. Wij doen een dringende oproep aan de Commissie om snel in actie te komen.
Belgische universiteiten investeren sterk in ethische screening, maar missen het mandaat om de conclusies te vertalen naar concrete actie. Eenzijdige terugtrekking uit consortia of — indien nodig — het uitsluiten van Israëlische partners uit goedgekeurde projecten leidt tot juridische onzekerheid, mogelijke schadeclaims en reputatieschade. Zonder een duidelijk Europees kader is het vrijwel onmogelijk om moreel verantwoorde keuzes juridisch te verantwoorden.
In de huidige situatie, die steeds verder escaleert, roepen wij de Europese Unie en de lidstaten op om de Associatieovereenkomst met Israël op te schorten. De opschorting van de overeenkomst is geen extreme eis. En laat ons duidelijk zijn: wij betwisten niet het recht van Israël om zich te verdedigen; wat wij aanklagen is dat dit leidt tot ontmenselijkend geweld en zulke verregaande schendingen van mensenrechten. Het is de logische consequentie van de bepalingen van het verdrag zelf. Artikel 2 stelt dat samenwerking “in essentie gebaseerd” is op respect voor mensenrechten. Als die voorwaarde systematisch geschonden wordt door de associatiepartner, is opschorting niet alleen politiek noodzakelijk, maar ook juridisch gerechtvaardigd.
Wij roepen de Europese Commissie en de lidstaten op om de Associatieovereenkomst zonder verder uitstel op te schorten. Daarnaast vragen wij dat de Europese Commissie begint met het ontwikkelen van een transparant, structureel en onafhankelijk mensenrechtenkader voor de evaluatie van alle internationale partnerschappen onder Horizon Europe en andere Europese programma’s. Belgische universiteiten zijn bereid hun ervaringen te delen en constructief bij te dragen aan oplossingen. Maar dat vereist duidelijke politieke keuzes.
De Europese Unie kan haar moreel gezag alleen behouden als ze bereid is haar eigen waarden ernstig te nemen — ook als dat ongemakkelijk is. Israël ter verantwoording roepen voor aanhoudende mensenrechtenschendingen is geen ideologische keuze, maar een morele en juridische noodzaak.
Universiteit Antwerpen, België
Université libre de Bruxelles, België
Vrije Universiteit Brussel, België
Universiteit Gent, België
Universiteit Hasselt, België
KU Leuven, België
Université de Liège, België
UC Louvain, België
Université de Mons, België
Université de Namur, België