Facebook begon in een –niet zo ver– verleden als een studentenproject zonder businessmodel en inkomstenbron. Vandaag is het een wereldwijd sociaal medium waar niet meer aan te ontkomen valt. Meer dan een miljard mensen zijn dagelijks digitaal sociaal.
Rob Heyman bracht in kaart hoe Facebook tussen 2004 en 2015 greep kreeg op de relatie tussen adverteerders en gebruikers. Hij onderzocht hoe tieners in hun dagelijkse leven met Facebook omgaan, hoe Facebook hun persoonsgegevens gebruikt en wat de tieners hiervan vinden. Heyman besluit dat het bedrijf erin geslaagd is de leefwereld van tieners te veroveren door eerst features en gebruikers toe te voegen tot op het punt dat het netwerk onmisbaar wordt om sociaal te functioneren. Daarna worden nieuwe features toegevoegd zoals gepersonaliseerde reclame, targeting en tracking. De gebruikers moeten dit dan wel accepteren, omdat het door groepsdruk vaak geen optie meer is om minder van Facebook gebruik te maken.
Manipulatie om de winst
Heyman stelt zich vragen bij dit alles. Zo stelt hij vast dat het veelgehoorde privacybezwaar wellicht ondergeschikt is aan een veel zorgelijker ontwikkeling: de kolonisatie van onze leefwereld.
Sociale media als Facebook plaatsen het gedrag van hun gebruikers in dienst van winstgevendheid. ‘Het verplicht gebruikers om snel te reageren op berichten, omdat Facebook vertelt wie het bericht wanneer heeft gelezen – ook al werkt dat storend als je met vrienden praat, naar de les gaat of huiswerk moet maken,’ aldus Heyman.
Daarnaast manipuleert Facebook het gedrag van zijn gebruikers zodat ze meer reclame gaan consumeren – wat neerkomt op kolonisatie door het kapitalistische systeem. De kwantiteit (hoeveelheid posts, doorgebrachte tijd en blootstellingsniveau aan advertenties) is daarbij belangrijker dan de kwaliteit van de sociale interactie. Gebruikers worden zo beroofd van de mogelijkheid om vrij en op zelf gekozen manier met anderen te communiceren.
“Misbruik door een monopolist”
‘Het monopolie is op zich niet erg, zolang het zich aan de regels houdt,’ zegt Heyman. ‘Daar wringt het schoentje, want: wat zijn de regels van Facebook? Iemand die twee jaar geleden inlogde hoefde nog geen data te delen met de andere bedrijven die Facebook inmiddels heeft gekocht. Parse, LiveRail en Atlas zorgen ervoor dat persoonsgegevens van Facebook, Instagram en WhatsApp gebruikt kunnen worden voor reclamedoeleinden op het hele internet. Als je hier niet mee akkoord bent, dan kan je maar beter vertrekken want een andere keuze krijg je niet. Zulk misbruik is zeker iets om ons zorgen over te maken.’