Never waste a good crisis. In bizarre Covid-19-tijden was dat motto nooit ver weg, ook niet in onderwijskringen. Noodgedwongen en in een mum van tijd schakelden universiteiten en hogescholen over op online-afstandsmodus. Studenten en docenten maakten kennis met de lusten en de lasten van sprekende powerpointpresentaties, videocolleges, Q&A-sessies, flipped classrooms, interactieve seminars via elektronische platforms, begeleide leesopdrachten en veel meer. Aanhangers van vernieuwing en digitaal leren is het momentum alvast niet ontgaan.

Dit opiniestuk verscheen eerder op demorgen.be (+). Auteurs: VUB-wiskundige Ann Dooms, VUB-psycholoog Wim Van den Broeck en vele anderen.

De noodzakelijke zorg om veiligheid haakt in op een al langer bestaande drang naar nieuwe onderwijsvormen en 'blended learning'. Op een slinkse manier, wijzend op dringende noodzaak ('het nieuwe normaal') of gebruikmakend van angst, drukken vernieuwers hun ideaal van 'de universiteit na corona' door. Ze zijn niet de eersten. Ivan Illich (1926-2002) wilde de traditionele school al inruilen voor een netwerk van uit zichzelf gemotiveerde lerende mensen. Daarbij zou (toen al!) de computer een grote rol spelen.

In deze context moeten vooral hoorcolleges het ontgelden. De docerende professor vooraan en de ijverig noterende student op de banken. Is het niet veel handiger om dergelijke lessen op te nemen en ze dan in de rust van je studeerkamer te beluisteren? Is het de moeite van de verplaatsing en het gevaar van de bijeenkomst wel waard? Zijn videocolleges niet economisch rendabeler (wie weet kan je ze wel enkele jaren hergebruiken, een mooi besparingsargument)?

Als leermoment blijft begeesterde live-overdracht en uitwisseling onmisbaar. Afhankelijk van de persoon en het tijdstip kunnen hoorcolleges inspiratie missen.

In werkelijkheid zijn zulke lessen geen echte lessen, zoals een opgenomen concert de werkelijke beleving niet benadert of een virtuele ontmoeting de menselijke interactie nooit vervangt. Het onderwijs wordt ontmenselijkt. De lesgever kan geschrapt en de student is herleid tot een product. Als leermoment blijft begeesterde live-overdracht en uitwisseling onmisbaar. Afhankelijk van de persoon en het tijdstip kunnen hoorcolleges inspiratie missen, maar dit geldt evenzeer voor een monotoon voorgedragen powerpointpresentie of een steriele vragenlijst. Hier en daar werd opgemerkt dat studenten aftands onderwijs nog verkiezen boven afstandsonderwijs.

Merkwaardige staaltjes van examinering

Ook 'klassieke' examens als enig evaluatiemoment liggen onder vuur. Met een verbijsterende vanzelfsprekendheid gaan vernieuwers en pragmatici voorbij aan het belang van zorgvuldig opgebouwde kennis - een proces dat regelmaat, inzicht en grondige verwerking van de leerstof vereist. Of alternatieve examenvormen zoals portfolio's, leesopdrachten, scripties of groepswerk het klassieke examen kunnen vervangen 'omdat het moet', is nog maar de vraag.

Vooral buitenlandse universiteiten lieten in een soort collectieve angst merkwaardige staaltjes van examinering toe. Schriftelijke examens, in te dienen via elektronisch platform, met zeven dagen tijd. Plots werden heel grote stappen genomen naar digitalisering. Elke kritiek over niveaubewaking of fraudebestendigheid leek volledig verdwenen. Het problematische karakter daarvan werd ook in Vlaanderen al zichtbaar.

Studenten die elkaar ontmoeten, die napraten in groepjes, samen eten, over de lessen en de proffen keuvelen en intussen vrienden maken: het is een essentieel deel van de vorming van jongvolwassenen.

Studenten zijn allesbehalve vragende partij voor meer onlineonderwijs. Studente klassieke talen Annemie Hautekeete noemde in een noodkreet "online leven schadelijker dan het coronavirus". Het vooruitzicht van een academiejaar 2020-2021 met nog meer van hetzelfde, inclusief virtuele openingen of proclamaties en een sterk beknot studentenleven, schrikt terecht af. Studenten die elkaar ontmoeten, die napraten in groepjes, samen eten, over de lessen en de proffen keuvelen en intussen vrienden maken, het is een essentieel deel van de vorming van jongvolwassenen.

In de bubbelidee en het epidemiologische laboratorium waarin virologen de universiteit willen veranderen, lijkt dit alles helemaal verloren te gaan. Ceci n'est pas une université - en cours, pas en ligne is de petitie waarmee professoren en studenten van de ULB zich afzetten tegen 'het dictaat van de virtuele realiteit' aan hun universiteit.

Klas van de voorzichtigheid

In deze beroerde realiteit was de recente aankondiging van de Vlaamse rectoren hartverwarmend en bemoedigend. Zo veel mogelijk les op de campus, met een weloverwogen en realistische mix van maximaal onderwijs aan de universiteit, aangevuld met onlinewerkvormen.

In een dergelijke context moeten universiteiten en hogescholen bakens zijn van hoop, zonder daarbij de realiteit uit het oog te verliezen.

Bij nader inzien blijft toch een prangende bezorgdheid spelen. Met de huidige regels van social distancing kunnen aula's niet eens gebruikt worden op een kwart van de capaciteit. Voor de grote meerderheid van de studenten (welke studierichting telt geen vakken die worden gedoceerd aan een grotere groep?) doemt hier opnieuw het spookbeeld op van een hele reeks opgenomen colleges. Om dit alles te clusteren, zullen een aantal keuzevakken worden geschrapt of enkel van op afstand worden gedoceerd. Het probleem van capaciteit bij examens blijft prangend en ook de termijn van dit alles blijft onduidelijk: eerste semester? een volledig academiejaar?

Nogal wat sectoren stellen vanaf september een heropstart van evenementen met publiek in het vooruitzicht. Maar vooral het onderwijs wil de spreekwoordelijke beste leerling zijn in de klas van de voorzichtigheid. Ondertussen lijkt men begrepen te hebben dat niemand bij een 'gedeeltelijke' opstart van het secundaire onderwijs gebaat is. De pedagogische en emotionele schade zou alvast enorm zijn.

In een dergelijke context moeten universiteiten en hogescholen bakens zijn van hoop, zonder daarbij de realiteit uit het oog te verliezen. Een 'normale' opstart is daarom wenselijk, met een uitgewerkt plan B in het achterhoofd, indien nodig. Op de campus omdat het kan, online als het moet. De meerderheid van studenten en docenten zou dit signaal van harte verwelkomen. Het betekent alvast een wereld van verschil en een terugkeer naar het echte 'normaal', dat bij voorkeur niet zo 'nieuw' is als sommige pleitbezorgers van afstandsleren het wensen.