We snakken vandaag slechts naar één ding: het rijk van de vrijheid. Dat betekent voor iedereen iets anders, al zal het contrast met de huidige beklemmende situatie doorgaans gelijkaardig zijn. Minstens even belangrijk als bewegingsvrijheid is de vrijheid van meningsuiting.
Dit opiniestuk verscheen eerder op tijd.be. Auteur: Caroline Pauwels, rector aan de VUB.
Vlaams minister van Samenleven Bart Somers (Open VLD) maakte zich eerder deze week in De Standaard zorgen over de vrije samenleving. ‘Hoe vrijer een samenleving is, hoe vaker je jezelf niet zal herkennen in de keuzes die je medeburgers maken. Maar het is alleen door die prijs te betalen dat we zelf in alle vrijheid onze toekomst kunnen vormgeven.’
Daar wringt het schoentje. Nogal wat mensen zijn niet bereid vormen van vrijheid te tolereren die ze onuitstaanbaar vinden. De bloedige aanslagen in Brussel en Zaventem, waarvan we maandag de vijfde verjaardag hebben herdacht, waren in de eerste plaats een aanval op de vrije samenleving. Wie het toenmalige kalifaat van IS als het hoogste ideaal ziet, beschouwt intolerantie als een deugd.
De verontwaardiging van de jonge generatie over ‘oude vormen en gedachten’ is doorgaans terecht. Maar van de cancelcultuur ben ik minder fan.
In Brussel is er een statig plein met gezellige terrassen onder de bomen: het Vrijheidsplein. Er komen vier straten op uit, vernoemd naar de grondwettelijke vrijheden: de Onderrichtstraat, de Verenigingsstraat, de Drukpersstraat en de Eredienststraat. Het strakke ordelijke stratenplan op een steenworp van het parlement steekt schril af bij hoe de vrijheden zich in de praktijk verhouden: botsend.
Woke
De nieuwste spelmaker die ons vandaag wakker schudt, is de generatie die zich woke noemt. Is woke zijn (zich zeer beÂwust zijn van raÂcisÂme en soÂciÂaal onÂrecht tegenover minÂderÂheÂden, red.) vooral een zaak van universiteitscampussen? Als rector van zo’n campus, valt dat moeilijk te zeggen. Radicale meningen worden nu eenmaal snel uitvergroot door de sociale media en de pers. Daardoor lijkt het misschien groter dan het is. Ook in de Angelsaksische wereld, waar het vandaan komt. Maar sommigen zien woke, of toch de radicaalste uitingen ervan, als een bedreiging voor de vrijheid van meningsuiting.
Misschien gaat het om niets meer dan wat elke jonge generatie ervaart en op een eigentijdse manier verwoordt: de botsing tussen de wereld zoals ze zou moeten zijn en de wereld zoals ze jammer genoeg (maar) is. Je krijgt op school te horen dat mensenrechten het fundament van alles zijn en vervolgens lees je dat België wapens levert aan foute landen. Op school leer je duurzaam te zijn en vervolgens stel je vast dat de politiek niet van het klimaat wakker ligt. Iedereen is gelijk, maar als je een donkere huid hebt, word je sneller geviseerd door de politie.
Verontwaardiging is van alle tijden. Alleen is de huidige jonge generatie internationaler en vooral veel diverser.
Verontwaardiging is van alle tijden. Alleen is de huidige jonge generatie internationaler en vooral veel diverser. Ze gaat op zoek naar een geschiedenis die de ‘witte middenklasse’ minder bezig houdt: de geschiedenis van het zuiden, van de kolonisatie, van de slavernij. Door die geschiedenis aan de wereld van vandaag te koppelen krijg je een heel kritische kijk en dat is goed. Ook de verontwaardiging over ‘oude vormen en gedachten’ die voortleven, is doorgaans terecht.
Cancel
Maar van de cancelcultuur ben ik minder fan. Als er geen dialoog, geen debat, geen discussie - hoe verhit ook - mogelijk is op een terras op het Vrijheidsplein, zal je net die mensen die je op andere gedachten wilt brengen nooit veranderen. Als je anderen het spreken wilt beletten door hun meningen uit te sluiten, dreigt verdere polarisering.
Begrijp me niet verkeerd. Ik moedig studenten aan om radicale standpunten in te nemen. Iets tot in de uiterste consequenties doordenken, is wat we allemaal meer zouden moeten doen. Maar blijf tegelijk in debat gaan.
Weet je wat ik ook mis in het debat over vrijheid? Een portie blijheid. Humor. De lach, als tegengewicht voor al te bittere ernst, werkt bevrijdend.