Een jas van mycelium, een protestvlag voor Palestina, de rector over Israël, mensgericht leiderschap en besparingen — de academische opening van de VUB was dit jaar meer dan een ceremonie. In een wereld die wankelt onder oorlog en desinformatie, koos de universiteit resoluut voor wetenschap als kompas. Onder het motto Scientia Vincere Tenebras — door wetenschap de duisternis overwinnen — werd het academiejaar geopend met muziek, onderzoek, studentenstemmen en uitgesproken engagement. Voor het eerst sinds tien jaar vond de academische opening van de VUB weer plaats op de Main Campus in Etterbeek, in een nokvolle aula Q.
De ceremonie begon in het donker. Op de schermen verschenen sterren, gevolgd door de VUB-leuze Scientia Vincere Tenebras. Een citaat van Martin Luther King zette de toon: “Only when it is dark enough, can you see the stars.” Daarmee was de symboliek duidelijk: in een wereld vol uitdagingen is wetenschap het lichtpunt.
Porcelain Id
Host Annabelle Van Nieuwenhuyse leidde het publiek door het afwisselende programma. De intrede van de togati werd muzikaal ondersteund door Porcelain Id, de artiestennaam van Hubert Tuyishime, die met poëtische nummers in het Engels en Nederlands de harten wist te raken. Met zachte, kwetsbare stem vroeg de in Rwanda geboren Belgische singer-songwriter ook aandacht voor de ramp in Gaza, en herinnerde het publiek aan de ontelbare slachtoffers in Congo en Soedan. “Wij kunnen het verschil maken.”
Van myceliumleer tot laserlicht
De openingszitting bracht wetenschap letterlijk op het podium. Onder meer Elise Vanden Elsacker, Anouk Verstuyft en Annah-Ololade Sangosanya presenteerden hun werk rond myceliumleer, een duurzaam materiaal dat symbool staat voor de innovatieve kracht van de VUB. Een tafel, lamp en een jas van mycelium sierden het podium.
Ook de Photonics Campus in Pajottegem kreeg aandacht, met een video die de fusie van traditie en technologie in het Pajottenland belichtte. De Flanders Alliance for Climate Technology (FACT) toonde hoe VUB-onderzoekers samenwerken aan klimaatoplossingen met nul uitstoot als doel.
Karine Breckpot
De wetenschappelijke inslag van deze zitting werd bezegeld door een kort gesprek met directeur onderzoek van de Faculteit Geneeskunde en Farmacie, Karine Breckpot. Ze benadrukte het ongelooflijke belang van Artificial Intelligence voor de wetenschap: niet bang zijn, maar verstandig omarmen. Trots legde ze ook uit wat nanobodies zijn, een ontdekking gedaan aan de VUB en nu klaar voor wereldwijde toepassing. Nanobodies kun je zien als kleine karretjes die heel precies naar één plek rijden en zich daar vastklikken, bijvoorbeeld op een eiwit van een kankercel of een virus, om daar een geneeskundige behandeling uit te voeren, bijvoorbeeld diagnose of bestrijding.
De stem van studenten kwam na die van de wetenschappers aan de beurt. Onderwijs en wetenschap zijn de twee fundamenten van de universiteit. Voorzitter van de studentenraad Wout Vanhelden wist het publiek te verrassen met een volledig op rijm gezette speech. Zijn woorden waren poëtisch én kritisch: “Vrijheid is een spier, en zij vraagt om kracht; train je haar niet, dan zakt ze zacht.” Met zijn metafoor van de rivier als symbool voor de studentenbeweging en de universiteit als gemeenschap, eindigde hij met een oproep om te beseffen welke macht je als student hebt: “Wij… zijn… die rivier.”
Wouter Vanhelden (l), Isaac Searle
Ook Isaac Searle, vertegenwoordiger van het VUB International Student Platform, bracht een inspirerende boodschap over de kracht van Brussel als academische en internationale stad: "Brussel is echt internationaal, op een manier waarop de meeste plekken dat alleen maar lijken te zijn." Hij benadrukte hoe de VUB-studenten kansen biedt om hun academisch werk te verbinden met Europese instellingen, en kondigde aan dat internationale studenten voortaan gegarandeerde zetels met stemrecht krijgen in de studentenraad — een belangrijke stap richting inclusieve studentenvertegenwoordiging.
Robert Balfour neemt het proefschrift van Jakes Gerwel in ontvangst van Wim Vandenbussche
Een onverwacht eerbetoon
Een bijzonder moment in de ceremonie was de overhandiging van het ingebonden proefschrift dat Jakes Gerwel in 1971 aan de VUB had gemaakt. Jakes Gerwel is een Zuid-Afrikaans alumnus van de VUB, anti-apartheidsactivist en gewezen rector van de University of the Western Cape (UWC). VUB-professor linguïstiek Wim Vandenbussche overhandigde het aan Robert Balfour, huidig rector van de UWC. Balfour had het in zijn toespraak over het belang van universiteiten als motoren voor rechtvaardigheid en herinnerde aan de historische band tussen de VUB en Zuid-Afrika.
Net na de toespraak van ULB-rector Annemie Schaus en vlak vóór rector Jan Danckaert zijn academische rede zou aanvatten, werd de ceremonie onverwacht onderbroken door een groep pro-Palestijnse actievoerders. Een twintigtal studenten, verbonden aan het Palestine Solidarity Network (PSN), liepen het podium op met spandoeken, keffiyehs en een Palestijnse vlag. Ze eisten dat de VUB alle banden met Israëlische instellingen verbreekt en riepen op tot een totale boycot. Aan de entree van de aula werd een spandoek opgehangen en werden de toegangen geblokkeerd door studenten die op de grond gingen liggen. Ondanks het protest bleef de sfeer in de zaal sereen, en kon de ceremonie na enige tijd worden hervat.
Jan Danckaert
Rector Jan Danckaert wachtte geduldig en met respect dat moment af. “Ik beloof deze studenten zometeen al een antwoord.” Hij bracht een toespraak die de academische opening een uitgesproken maatschappelijk en ethisch karakter gaf. Zijn rede was een pleidooi voor waarheid, mensgericht leiderschap en Europese verantwoordelijkheid.
De actievoerders waren al de zaal uit, maar op een opvallend moment van zijn rede, gaf Danckaert zijn reactie. “Vandaag zeg ik alvast héél duidelijk, dat ik vanaf nu geen enkel samenwerkingsakkoord met een Israëlische partner zal ondertekenen. Geen enkel. We kunnen niet blijven wachten op een EU-beslissing.” De rector wees erop dat de VUB als enige universiteit al uit een lopend AI-project met een Israëlische partner is gestapt, omdat militaire toepassingen niet konden worden uitgesloten.
Mensgericht leiderschap
Jan Danckaert sprak ook klare taal over de cultuur binnen de universiteit. Grensoverschrijdend gedrag wordt nimmer getolereerd en transparantie is noodzakelijk. Hij pleitte voor een duidelijke norm: “Er is aan de VUB maar plaats voor één soort leiderschap en dat is mensgericht leiderschap. Collega’s in een leidinggevende rol moeten inspireren, motiveren, en ondersteunen. Integer, betrouwbaar en empathisch zijn. Elke leidinggevende moet net als iedereen vrijuit kunnen spreken, maar respectvol.”
Tot slot uitte de rector zijn bezorgdheid over de besparingen die de Vlaamse Regering heeft aangekondigd in de septemberverklaring: “Een kille streep door de Brussel-middelen betekent dat wij en andere Brusselse hoger onderwijsinstellingen ongemeen harde klappen krijgen.” Danckaert benadrukte dat net de Brusselse instellingen een grote maatschappelijke inspanning leveren voor kwetsbare studenten, en riep op tot solidariteit en herziening van het beleid.
Karsten De Clerck, voorzitter van de VUB, sloot de zitting af met een krachtige boodschap over de rol van wetenschap in een vrije samenleving. Hij verwees naar Galileo, Darwin, Curie, Spinoza en Poincaré als voorbeelden van wetenschappers die zich niet lieten muilkorven door dogma of gezag. Zijn boodschap: “Wetenschap is niet enkel kennis. Het is verzet. Het is de weigering om te buigen voor stilte, conformiteit en angst.”
Samen met rector Danckaert opende De Clerck aan het einde van de zitting officieel het academiejaar. De ceremonie eindigde met het lied “Van Geen Taal”, gezongen door de VUB’ers die de zaal gedurende dik twee uur tot de nok toe hadden gevuld.