Er circuleren allerlei visies over hoe de samenleving uit de pandemie zal komen. Volgens sommigen zullen de meeste mensen snel de draad van het 'oude normaal' weer opnemen. Volgens anderen maakt de verstilling waar velen van ons in terecht zijn gekomen, dat het na de crisis anders kan en moet: groener, lokaler, bewuster, trager. De toekomst zal uitwijzen wat de langetermijnimpact zal zijn van de erkenning van essentiële beroepen: vuilnisophalers, rekkenvullers in grootwarenhuizen, het verplegend personeel en de kuisploeg in de hospitalen en zorgcentra.
Dit artikel verscheen eerder op demorgen.be(+). Auteur: Karen Celis, professor Politicologie aan de VUB en co-director onderzoek bij RHEA.
Al wordt er zelden in deze termen naar verwezen - daarvoor is onze ontgoocheling, afkeer en wantrouwen allicht te groot - de politiek is ook een essentieel beroep gebleken. We rekenen op onze politici om, in nauwe samenspraak met virologen en epidemiologen, ons zo ongeschonden mogelijk uit deze crisis te loodsen, de gevolgen ervan in goede banen te leiden en onze samenleving er weer bovenop te krijgen.
Net als voor die andere essentiële beroepen is de vraag hoe onze politici uit deze crisis zullen komen: geherwaardeerd en blijvend erkend als essentieel? En wat met het politiek bedrijf, als het stof is gaan liggen? Zal dat terugkeren naar de oude gang van zaken, of zal het zich herdenken?
Zou empathische politiek het langetermijneffect zijn van de crisis?
Belonen of afstraffen?
De burgers hebben hiervoor (deels) de sleutel in handen. Het hangt ervan af welk politiek gedrag ze zullen belonen, en welk gedrag ze zullen afstraffen. Over dat laatste zijn we goed geïnformeerd. Politici die vooral met zichzelf bezig zijn, zichzelf rijkelijk bedienen en zich onttrekken aan de wetten die ze anderen opleggen, krijgen ervan langs. Het volstaat om de reacties te lezen op het financieel grensoverschrijdend gedrag van Karel Pinxten.
Gedrag van politici dat burgers wel weten te appreciëren, wordt minder vaak besproken. Wel opvallend positief beoordeeld: de communicatie van premier Alexander De Croo en zijn regering. Niet enkel de helderheid wordt gewaardeerd, maar in sterke mate ook de empathie met de burger die eruit spreekt. Dat dat opvalt, wijst op twee zaken: dat burgers empathie doorgaans missen bij politici én dat de burgers er nood aan hebben. Is de toekomst aan de empathische politici? Zou empathische politiek het langetermijneffect zijn van de crisis?
Dat zou wel eens het geval kunnen zijn. De vraag naar empathische politici neemt volgens de Franse politicoloog Pierre Rosanvallon almaar toe. De burgers willen in toenemende mate dat politici oog hebben voor hun problemen, zich hun lot echt aantrekken, oprechte belangstelling tonen in hun levens. De ideale politicus of politica is op de hoogte van hun specifieke situaties en houdt rekening met die diversiteit. Daarom vinden burgers het belangrijk dat politici ervaringen delen met hen en hen consulteren over wat er gedaan moet worden.
Politici worden als 'nabij' ervaren als ze toegankelijk zijn.
Nabijheid en transparantie
Ze wensen een relatie met politici die gekenmerkt wordt door 'nabijheid', door een fysieke en psychologische mix van aanwezigheid, aandacht, empathie en compassie. Politici worden als 'nabij' ervaren als ze toegankelijk zijn, receptief, responsief, open en transparant. Dat ze bereid zijn om rekenschap af te leggen over de beslissingen die ze nemen en zich niet verstoppen achter regels en instellingen.
Belangrijk om te onderlijnen is dat het die empathische, 'nabije' politici zijn die de burger ook als legitiem ervaart. Empathische en medelevende politici zijn bijgevolg niet enkel goed voor de bevolking, maar ook voor een stevige democratie. De burgers ondersteunen nog steeds in overtuigende mate de democratische principes, maar de politici - essentieel of niet - zijn, zoals gezegd, het object
van heel wat negatieve gevoelens. Het verlies van legitimiteit van politici kan op termijn ook de legitimiteit van de democratie zelf aantasten. Dat de burgers de politici als legitiem ervaren, is cruciaal voor een democratie.
De vaststelling dat politici vandaag meer dan ooit tastbaar essentieel zijn voor de gezondheid en het geluk van mensen, en de crisiservaring die ze delen met de burgers, vormen een uitgelezen kans voor politici om 'nabij' en empathisch te zijn. Omdat het dat is wat de burgers willen, en wat goed is voor onze democratie.