VUB-hoogleraar Openbare Financiën Herman Matthijs deelt zijn kijk op de inauguratie van president Joe Biden. "Zoals de Amerikaanse grondwet het voorschrijft, legt Joe Biden de eed af als 46ste President van de Verenigde Staten op 20 januari om 12uur 's middags eastern time. Iets daarvoor legt de nieuwe vice-presidente Kamala Harris haar eed af. De uitdagingen voor dit democratisch duo zijn in deze coronapandemie periode enorm."
Dit artikel verscheen eerder op knack.be. Auteur: Herman Matthijs, hoogleraar Openbare Financiën aan de VUB en de UGent en lid van de Hoge Raad Financiën.
President Joe Biden heeft om te beginnen het voordeel dat hij met 81,2 miljoen stemmen een immense score heeft behaald in de verkiezingsrace. Dat is een historisch hoog aantal. Maar zijn uitdager, Donald Trump, behaalde ook 74,2 miljoen stemmen en daardoor zijn ze beide de politici met het hoogst aantal stemmen ooit. Het is maar de vraag of deze cijfers snel gaan geklopt worden.
De Democratische partij heeft een kleinere meerderheid in het Huis van Afgevaardigden (223 vs. 212) en in de Senaat is er met een 50-50 ook niet veel aan te vangen. Bovendien blijft het directiecomité van de Federal Reserve Bank, het opperste gerechtshof en het college der Gouverneurs in meerderheid Republikeins.
Het tekort op de begroting bedraagt al tegen de 3.250 miljard dollar.
De aandacht gaat tot nu toe vooral naar de bestrijding van de corona-pandemie. Trump heeft zich volledig vergist in de preventieve aanpak. Maar de nieuwe president Biden zal best tevreden zijn met het aantal vaccins dat zijn voorganger heeft besteld. Op dit moment is er al zowat 3,7 procent van de bevolking ingeënt en daarmee staat het land al enige weken in de top vijf.
De sociaaleconomische gevolgen van deze pandemie zijn het voorwerp van het plan van Biden-Harris: America rescue plan. Dit plan van de nieuwe Democratische machtshebbers wil een massale vaccinatie opzetten én de scholen veilig open houden. De gezinnen met een jaarinkomen van minder dan 55.000 dollar per jaar krijgen 1.400 dollar als federale steun. Vorig jaar lagen die bedragen hoger onder president Trump. Maar de budgettaire kostprijs is van die aard dat men moeilijk zo vrijgevig kan blijven.
Want de toestand van de begroting is er niet beter op geworden. Het tekort op de begroting bedraagt al tegen de 3.250 miljard dollar en dat is zowat 50 procent van het totaal van de uitgaven. Het schuldenniveau is helemaal ontploft richting de 130 procent van het bbp. Met ander woorden, president Biden heeft hier weinig mogelijkheden: belastingen verhogen of besparen op de uitgaven. In geen van beide gevallen zal zijn populariteit toenemen.
De werkloosheid staat met 6,7 procent nog relatief hoog, maar is al in belangrijke mate gedaald in vergelijking met april 2020 toen dit op14,7 procent stond. Desalniettemin is het een veel slechtere arbeidsmarkt in vergelijking met de vóór-corona-periode, want begin 2020 stond de werkloosheid historisch laag op 3 procent. Hier zal de Biden-Harris-administratie een zware kluif aan hebben. Ze hebben wel het voordeel dat de Amerikaanse arbeidsmarkt veel flexibeler is dan die van de Europese Unie.
Kan Joe Biden Amerika redden?
Een belangrijke vraag voor het jaar 2021 luidt of president Biden bereid is om iets te doen aan de verhoudingen binnen de korf van reserve munt van deze wereld: de SDR (Special Drawing Rights) van het Internationaal Monetair Fonds (IMF)? Hier gaat het om de monetaire macht op deze aardbol. In 2016 is de Chinese munt toegelaten tot deze korf met een aandeel van 10,9 procent, de Euro viel terug tot 30,9 procent en de dollar is overheersend met 41,7 procent. De rest van de korf is verdeeld over het Britse pond en de Japanse Yen. Normaliter is er dit jaar een herziening mogelijk en de vraag is of de Amerikanen bereid zijn de Chinezen een groter voordeel te geven.
Een andere vraag is of deze korf bij de huidige vijf munten blijft of kleiner wordt of misschien zelfs groter wordt? Trouwens, sinds het ontstaan van het IMF in 1946 zijn de Amerikanen altijd het enige land geweest met een de facto vetorecht in dit IMF, omdat alle belangrijke beslissingen moeten genomen worden met minstens 85 procent der stemmen en de VSA is het enige land met meer dan 15 procent der stemmen (16,2 procent).
Europa
Ten aanzien van West-Europa stelt zich de vraag of president Biden tot een betere verhouding komt dan zijn voorganger. Uiteraard zal het transitieteam van de Democraten raar hebben opgekeken toen de EU een handelsdeal tekende met China. Dit is ook bepaald geen diplomatieke positieve zet van de EU om president Biden gunstig te stemmen. Het kan vooral verklaard worden door het anti-Amerikanisme vanuit Berlijn en Parijs. Het wordt interessant om over zes maanden eens te analyseren hoeveel maatregelen van president Trump ten aanzien van China zijn terug gedraaid door de regering van Biden en Harris. In ieder geval is de kern van de macht al jaren geleden verschoven van de Atlantische naar de Stille Oceaan.
De kans bestaat dat de Democraten in 2024 proberen het Witte huis in handen te houden.
Dan is er ook nog de houding van president Biden ten aanzien van de NAVO. Sinds de ondertekening van de 'Wales'-verklaring van 2014 - in de periode van president Obama - zijn er budgettaire normen vastgelegd voor de defensie-uitgaven van de NAVO-lidstaten. Er is geen enkel teken dat de Biden-Harris administratie hieraan iets wil veranderen. Met andere woorden, er zijn nogal wat landen die tegen 2024 een heel serieuze budgettaire inspanning moeten doen voor defensie, met op kop België. Bovendien zijn er genoeg Europese landen die rekenen op Amerikaanse militaire hulp ten aanzien van de Russische dreiging.
Conclusie
Veel tijd zal de Biden-Harris administratie niet hebben, want in november 2022 volgen er al nieuwe verkiezingen voor het volledige Huis van Afgevaardigden, één derde van der Senatoren, naast vele statelijke stembusgangen. Gezien het feit dat de Democratische meerderheden erg krap zijn in het Congres, moet er niet veel verschuiven om een Republikeinse meerderheid te bekomen in het Congres.
Op korte termijn zal president Biden vooral een akkoord moeten zoeken met de Republikeinse fractieleider in de Senaat: Mitch McConnell. Gezien hun leeftijden zijn geen van beide toppolitici een wissel voor 2024. Dus bestaat de kans dat de Democraten in 2024 met een vrouw, Kamala Harris, gaan proberen het Witte Huis in handen te houden. De vraag is tegen welke Republikeinse tegenkandidaat? Mijn voorspelling: senator Rick Scott uit Florida.