NULLDit opiniestuk verscheen eerder in De Tijd.
 
Elk jaar publiceert de internationale organisatie Reporters Without Borders haar wereldwijde index van de persvrijheid. Landen krijgen een score, op basis van een vragenlijst die over de hele wereld wordt ingevuld door journalisten, wetenschappers, juristen en mensenrechtenactivisten.
 
Op de website van de organisatie kan je voor elk land een score en een wereldkaart vinden, waarop landen een kleurcode krijgen op basis van die score. Hoe slechter de score, hoe donkerder de kleur. De wereldkaart voor 2016 oogt vooral dieprood tot zwart. Het gaat allesbehalve goed met de persvrijheid.
 
Bij de presentatie van het rapport van vorig jaar had de organisatie het over het toenemende klimaat van wantrouwen tegenover de pers. Ook in die landen die vandaag nog goed scoren constateert ze dat de pers in het defensief zit.

Als de nieuwsberichtgeving zelf de inzet van een waarheidsstrijd wordt, dreigt de polarisering.


Dat wantrouwen leeft ook bij ons. In navolging van de Verenigde Staten gaat het soms geringschattend over de ‘mainstreampers’ of de ‘regimekranten’. De media, die zich voortdurend op de borst kloppen dat ze onafhankelijk en kritisch zijn, zouden vooral dat nieuws en die opinies brengen die de gevestigde machten, wie dat ook mogen zijn, goed uitkomen. Journalisten zouden gevangen zitten in een pensée unique: in een stel vooroordelen dat hen belet de wereld te zien zoals ze is.
 
Wie de vorige paragraaf instemmend las, heeft wellicht geen boodschap aan de melding dat België het, volgens Reporters Without Borders, met een 13de plaats op 180 helemaal niet zo slecht doet en dat het deel uitmaakt van het kleine clubje landen dat op de wereldkaart lichtgekleurd is. Die Reporters Zonder Grenzen zullen ook wel tot het establishment behoren, besluiten de sceptici. Dat wantrouwen is, denk ik, misschien wel het grootste probleem dat de pers vandaag bedreigt.
 
Als de nieuwsberichtgeving zelf de inzet van een waarheidsstrijd wordt, dreigt de polarisering. Dan gebeurt het dat journalisten omstreden nieuwsitems uit de weg gaan en vooral die dingen in de kijker zetten waar niemand nog aanstoot aan neemt. Dan is er geen censuur meer nodig, want dan maakt de journalistiek zichzelf overbodig en dat terwijl we, misschien meer dan ooit, behoefte hebben aan goede journalistiek.


De pers moet de rol van kwaliteitsbewaker opnemen. Het argument dat je daar geen kranten mee verkoopt, overtuigt niet.


Goede journalisten maken mensen wegwijs. Nooit was het nieuwsaanbod groter dan vandaag, waardoor het steeds moeilijker wordt om in dat aanbod hoofd- van bijzaken van elkaar te onderscheiden. Bovendien weten we van een hoop berichten niet meer zeker of ze echt of nep zijn. Nepberichten worden massaal verspreid, vooral via de sociale media, wat de weerlegging ervan bijzonder moeilijk maakt.
 
De pers moet de rol van kwaliteitsbewaker opnemen. Het argument dat je daar geen kranten mee verkoopt, overtuigt niet. Wereldwijd zien we dat er een publiek is dat op zoek is naar betrouwbare informatie, naar achtergrondverhalen en naar duiding bij de actualiteit. Als de traditionele media dat terrein niet bezetten, zullen anderen dat doen.
 
Maar ook wij mediagebruikers hebben een rol en een verantwoordelijkheid. We verspreiden zelf berichten zonder de herkomst ervan te controleren en we horen het liefst dingen die bevestigen wat we al dachten. De nieuwe media maken het makkelijk om alleen nog maar berichten te selecteren die je versterken in je gelijk. Onderzoek leert dat we dat ook meestal doen. Die eenzijdige informatieverwerving versterkt vooroordelen en vijandbeelden.


Ook wij mediagebruikers hebben een rol en een verantwoordelijkheid. We verspreiden zelf berichten zonder de herkomst ervan te controleren en we horen het liefst dingen die bevestigen wat we al dachten.


Democratie veronderstelt dat we met elkaar van mening kunnen verschillen, maar ook dat we elkaar het voordeel van de twijfel geven. Dat lukt niet als we alleen maar geloof hechten aan feiten die ons gelijk bevestigen. In een democratie hebben we niet alleen recht op spreken, maar moeten we soms ook luisteren, ook en in het bijzonder naar wie ons niet zint.
 
Op 3 mei vieren we wereldwijd de dag van de persvrijheid. Dan vindt naar jaarlijkse gewoonte de Difference Day plaats in de Brusselse Bozar. Dit jaar gaat het over de vrijheid van de pers in tijden van fake news, maar ook over respectvol luisteren. Iedereen is welkom!