Dit opiniestuk verscheen eerder op demorgen.be.
De Turkse inval in Syrië moest worden veroordeeld. Maar we zouden als Europeanen de zaken best ook eens vanuit Turks perspectief bezien. Dat land met 80 miljoen inwoners vangt 3,6 miljoen geregistreerde en volgens schattingen een bijkomend miljoen niet-geregistreerde vluchtelingen op. Sinds 2016 stromen elk jaar nog 100.000 Syrische vluchtelingen Turkije binnen. Steeds meer Turken hebben het daar moeilijk mee. Zij geven Erdogan de schuld voor een situatie die zij onhoudbaar achten. De tanende steun voor Erdogan en zijn partij is, in tegenstelling tot wat wij in onze kranten lezen, niet zozeer het gevolg van een onstuitbare opmars van democratie en liberalisme als wel van een eigen-volk-eerst-reactie van grote delen van de Turkse bevolking. In opiniepeilingen spreekt 85 procent van de Turken zich uit voor een snelle repatriëring van de Syriërs. "Liever kwijt dan rijk", blijkt de ruime meerderheid van hen te denken.
Om 1 miljoen vluchtelingen op te vangen, spendeerde Duitsland 40 miljard euro in twee jaar. Europa betaalde Turkije 6 miljard om gedurende lange tijd vier à vijf keer meer mensen op te vangen en daarenboven te verhinderen dat zij de tocht naar de Griekse eilanden zouden ondernemen. In feite kostte de opvang van vluchtelingen Turkije zelf al 38 miljard euro. Dat land voelt zich daarenboven bedreigd door Koerden gelegerd vlak over de grens met Syrië. Over de ernst van die bedreiging zijn onafhankelijke waarnemers het verre van eens. Maar goed, in hun eigen ogen hebben de Turken alle reden om dat grensgebied onder controle te krijgen en daar een deel van de Syrische vluchtelingen te hervestigen.
De tanende steun voor Erdogan en zijn partij is niet zozeer het gevolg van een onstuitbare opmars van democratie en liberalisme, als wel van een eigen-volk-eerst-reactie van grote delen van de Turkse bevolking.
Dat Turkije meent uitstekende redenen te hebben voor zijn agressief grensoverschrijdend optreden, betekent nog niet dat het volgens de internationale rechtsorde ook een valabele reden heeft. Het beroept zich op artikel 51 van het VN-charter: het recht zich te verdedigen tegen een imminente terroristische bedreiging uit een ander land, als de regering van dat land niet de nodige maatregelen neemt. Het lijkt onwaarschijnlijk dat de aanwezigheid van Koerdische PKK/PYD/YPG-eenheden in het noorden van Syrië als een imminente bedreiging voor Turkije kan worden beschouwd. Turkije zelf maakte dat tegenover de VN overigens niet hard. Het gaat dus om een agressie zonder rechtsgrond. In die zin was een Europese veroordeling aan de orde. Deze zou weliswaar minder hypocriet klinken als we veel meer financiële steun zouden hebben verleend aan Turkije dat, hoe bekritiseerbaar ook, een uitzonderlijk grote inspanning levert voor de opvang van vluchtelingen.
Wat betekende onze veroordeling? Met welke spierballen rollen we? Europa kon decennialang mooie principes preken omdat de Amerikaanse bommen en granaten achter onze woorden stonden, tenminste als ze strookten met wat de Amerikanen wensten. We rekenen blijkbaar op ons moreel gezag. Maar het is onwaarschijnlijk dat dit indruk maakt in Turkije. Amerika en Groot-Brittannië gingen voor. Zij verantwoorden hun agressie tegen Irak als een 'pre-emptive war', zonder enig volkenrechtelijk mandaat. Toch is het Amerika dat een belangrijke rol speelt in het tot stand brengen van een staakt-het-vuren. Het kan dat omdat achter zijn woorden macht staat. Europese woorden verplaatsen lucht. Zelfs luchtverplaatsing liet even op zich wachten. Turkije had namelijk gedreigd een stroom vluchtelingen op de Griekse eilanden los te laten. Geen loos dreigement. Waarnemers in Turkije omschrijven de situatie van de vluchtelingen daar als "pre-2015": enkele miljoenen mensen die ervan dromen naar Europa te komen, geruggensteund door een Turkse bevolking die dat enthousiast zou toejuichen.
Europa kon decennialang mooie principes preken omdat de Amerikaanse bommen en granaten achter onze woorden stonden.
De Europese Unie is duidelijk niet gemaakt voor de hedendaagse turbulente, complexe wereld. Af en toe zegt de EU wel iets, maar een echte stem heeft ze niet. Dat heeft niets te maken met de besluitvormingsmechanismen, zoals het vetorecht van lidstaten in aangelegenheden van buitenlands beleid. Het heeft er mee te maken dat Europa geopolitiek nog maar net is ontwaakt, nog moet wennen aan de pijnlijke keuzes en financiële offers die een effectief migratie- en buitenlandbeleid in deze wereld vereisen. Wie weet, misschien manipuleert Erdogan de wereld, was de inval bedoeld om steun voor veiliger grenzen en vluchtelingenopvang af te dwingen. Maar zelfs dan moet Europa's bijdrage erin bestaan Turkije daadwerkelijk te helpen met de opvang van de vele vluchtelingen, financieel en door het bevorderen van vrijwillige terugkeer naar een Syrië in wederopbouw.
MARK ELCHARDUS