Dit opiniestuk verscheen eerder in De Tijd.
Autoritaire leiders en regimes lijden aan een extreme vorm van paranoia. President Recep Tayyip Erdogan ziet overal banden met zijn aartsvijand Fethullah Gülen en diens beweging. Ook kritiek op hoe Ankara met de Koerden omgaat, levert doorgaans hetzelfde resultaat op: schorsing, ontslag, arrestatie. Wie wetenschappers, journalisten en andere onafhankelijke kritische stemmen op de vlucht jaagt, is zelf op de vlucht voor de waarheid. Een vrije pers, een onpartijdige magistratuur en kritische onafhankelijke universiteiten zijn essentiële pijlers van een gezonde democratie.
Wie kritische stemmen op de vlucht jaagt, is zelf op de vlucht voor de waarheid
De situatie voor academici is in tal van landen zorgwekkend. Onze collega Ahmadreza Djalali werd vorig jaar in Iran gearresteerd omdat hij een spion zou zijn. Dokter Djalali is verbonden aan een internationale master in disaster medicine die de VUB mee organiseert. Hij is een vermaard wetenschapper die belangrijk humanitair werk verricht, maar voor het regime in Teheran is iemand met een stevig internationaal netwerk verdacht. Ondanks alle protestacties en zijn hongerstaking, is dokter Djalali nog altijd niet vrij.
Maar ook in de EU liggen academici onder vuur. In Hongarije heeft de regering-Orbán de oorlog verklaard aan de Hongaars-Amerikaanse Central European University (CEU) in Boedapest. Een nieuwe wet moet het academische veld voor elke universiteit in Hongarije zogezegd gelijk maken, maar is volgens tegenstanders alleen bedoeld om de CEU weg te pesten.
Ondergang
Een protestbetoging tegen de plannen van de Hongaarse regering bracht een massa volk op de been. ‘Heb je de slogan gezien die de mensen meedroegen: free universities, free societies? Daar was ik blij mee’, zei de rector van de CEU, de Canadees Michael Ignatieff, vorig weekend in De Standaard. ‘Universiteiten moeten zelf kunnen bepalen waarover ze lesgeven, hoe ze dat doen of waarnaar ze onderzoek verrichten.’
Regimes die wetenschappers en andere onafhankelijke stemmen monddood maken door ze te intimideren, te vervolgen en te verjagen, gaan vroeg of laat hun ondergang tegemoet. Intellectuele bloedarmoede heeft de Sovjet-Unie mee doen imploderen. De academische leegloop van nazi-Duitsland heeft de VS mee groot gemaakt. Al moesten klimaatexperts vandaag in diezelfde VS grote hoeveelheden klimaatdata in veiligheid brengen op buitenlandse servers, onder meer in Europa.
We moeten alles in het werk stellen om in de hele vrije wereld opgejaagde en bedreigde wetenschappers op te vangen
We moeten alles in het werk stellen om in ons land, in Europa en in de hele vrije wereld opgejaagde en bedreigde wetenschappers op te vangen. Mijn universiteit is met meer dan 400 andere universiteiten en hogeronderwijsinstellingen lid van het wereldwijde netwerk Scholars at Risk, dat vervolgde wetenschappers ondersteunt. Scholars at Risk - opgericht in de VS - heeft de voorbije 16 jaar 2.000 aanvragen voor steun ontvangen uit 120 landen. Dankzij het netwerk konden 700 vervolgde wetenschappers hun werk verderzetten via een tijdelijke onderzoeks- of onderwijsopdracht. De meeste vragen om hulp komen van wetenschappers uit het Midden-Oosten en Noord-Afrika, gevolgd door zwart Afrika en Zuid-Azië.
Het is niet alleen onze morele en menselijke plicht om vervolgde wetenschappers te helpen, het is ook in het belang van de wetenschappelijke vooruitgang. Wetenschap kent per definitie geen grenzen en het lichtbaken van de kennis - dat op de hele wereld gericht is - schijnt met elke wetenschappelijke bijdrage feller.