Het begon een jaar geleden, toen een geplande lezing door staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken verhinderd werd door actievoerders. “Een kwalijke ontwikkeling”, vond rector Caroline Pauwels. In een opiniestuk voorafgaand aan de lezing uitte ze haar bezorgdheid over de vrijheid van meningsuiting. “Ook in de academische wereld, onder vrienden of familie, zie ik dat geesten zich sluiten. Mensen zoeken vooral meningen op die hun gelijk bevestigen en trekken het bestaansrecht van andere meningen in twijfel. Dat is een kwalijke ontwikkeling. Het verdedigen van de vrijheid van pers, van meningsuiting en van onderzoek is vandaag urgent.”
Altaar voor zonnekoning?
VUB-studente Naomi Stocker – actief bij de PVDA-studentenvereniging Comac - hecht evenzeer aan het recht op vrije meningsuiting. Maar ze verschilt duidelijk van mening met de rector over de manier waarop die verdedigd moet worden. “Alsof de staatssecretaris niet dagelijks het nieuws beheerst”, schrijft ze op DeWereldMorgen.be. “Alsof hij het grote slachtoffer is van censuur en het niet de vluchtelingen, het middenveld of de activisten zijn die vandaag het zwijgen worden opgelegd. Is men eigenlijk vergeten door wie en waarom het recht op vrije meningsuiting werd afgedwongen? Het was Voltaire en Montesquieu niet te doen om de vrije meningsuiting van de zonnekoning, wel om die van het volk.”
Geen hoogmis
VUB-professor emeritus Sociale Geografie Eric Corijn betreurde het gebrek aan ruimte om een echt debat met Francken te voeren. “Wat een lezing was van een studentenvereniging (de liberale LVSV) en een jongerenafdeling (jong NVA) werd een inzet voor de vrijplaats die de VUB wil zijn. Hoewel ik het standpunt van de rector bijtreed en tevreden ben dat de tegenbetogers de avond niet hebben verhinderd, hadden we ook enkele duidelijke afspraken moeten maken met de organisatoren. Dit was misschien wel vrije meningsuiting maar zeker geen voorbeeld van vrij onderzoek. Ik moet toegeven dat vier uur ‘listen respectfully’ mij heel zwaar is gevallen. Het was snel duidelijk dat ‘different opinions matter’ hier niet het geval was. Vrije meningsuiting als deel van het maatschappelijk debat voorstellen, veronderstelt tegensprekelijk debat en zeker geen monoloog. Wat voor de VUB een hoogmis had moeten worden van kritisch vrij onderzoek, tegensprekelijk debat en vrije gedachtewisseling, is verworden tot een urenlange monoloog van het eigen grote gelijk, niet geremd door enige realiteitstest of tegenspraak.” Het volledige opiniestuk van prof. Corijn staat op Knack.be
Kritisch denken
Wie ook duidelijk moeite had met de lange monoloog van Francken is professor Internationale Betrekkingen Jonathan Holslag, ook al vond hij “de interventies van onze studenten krachtig. Toespraken van andere politici laten aan onze universiteit ook niet veel ruimte tot debat. Wat Francken onderscheidt is zijn zichtbaarheid en de promotie die hij voor deze lezing kreeg”, aldus prof. Holsslag in een e-mailreactie. De promotie van het vrije denken ziet Holslag als een plicht. “Maar dat moeten wij veel krachtiger in de praktijk brengen.” Holslag steekt ook de hand in eigen boezem. “Meer dan ooit dienen wij bij onze studenten actief en intensief de kennis en de vaardigheden op te bouwen om kritisch te reflecteren en kundig een mening te formuleren.”
Hij noteerde eerder al bij studenten dat we het kritisch denken aan de VUB nog onvoldoende ontwikkelen. “Er gaat daartoe te weinig inspiratie uit van de professoren, anderzijds lenen grote groepen zich hiertoe ook minder toe. Dat probleem is uiteraard niet beperkt tot de VUB, maar als wij het kritisch denken hoog in het vaandel voeren, dan moeten wij dat didactisch ook waarmaken. Er wacht ons dus een fenomenale uitdaging om de kernwaarden van de VUB consequent en systematisch in de praktijk te brengen.”
Zichtbare irritatie
In het verslag dat De Standaard (Ds+) maakte, lezen we wel dat de VUB-studenten hun kritische geest toonden. “Omran Barikzai, een jonge rechtenstudent uit Afghanistan die al negen jaar in ons land woont maar al twee keer uitgewezen werd, wierp Francken voor de voeten: ‘Krijg ik nog een kans?’ Francken zei daarop 'dat hij niet kan ingaan op individuele dossiers'. De vicerector pikte in, enkele moslimjongeren vroegen uitleg over een recente tweet van de staatssecretaris waarin hij Arabische jongeren met stenen associeerde na incidenten in de Anderlechtse wijk Peterbos. De N-VA’er slaagde er steeds minder in om zijn irritatie te verbergen. Sommige studenten gebruikten op hun beurt de spreektijd om (linkse) statements te poneren en de zaal te verlaten.”
De staatssecretaris kreeg dus wel degelijk lastige vragen voorgeschoteld, een aantal aanwezigen zorgde beslist voor tegenwind. Maar was dat genoeg? Daarover lopen de meningen duidelijk uiteen. Zoals ook het publiek in de zaal een grote heterogeniteit vertoonde.