Deze column van Ann Dooms Scientia Vincere Tenebras verscheen eerder in De Tijd.
GALILEO GALILEI
In de zomer van 2022 postte Vice-Rector Pieter Ballon enkele vakantiefoto's uit Padua waarop het originele spreekgestoelte van de Italiaanse wetenschapper Galileo Galilei (1564- 1642) prijkte.
Galileo’s vader wou dat zijn zoon dokter werd, zoals een van hun voorvaderen naar wie hij werd vernoemd. Tijdens zijn studies raakte hij echter gefascineerd door wiskunde waarmee hij het gedrag van vloeistoffen wou beschrijven. Hij overtuigde zijn vader om zich verder in de wiskunde te mogen bekwamen. Dat legde hem geen windeieren. Kort daarop werd hem een leerstoel wiskunde in Pisa aangeboden. Hij was er echter niet tevreden, wegens het lage salaris en onenigheden met collega’s over de wetenschappelijke consensus tot dan toe.
Galileo nam in 1592 ontslag en vond meteen werk aan de universiteit van Padua, waar hij meetkunde, mechanica en sterrenkunde doceerde. Padua lag buiten de greep van het Vaticaan en liet controversiële meningen toe. Zijn kritische reflecties over de principes waarmee men tot dan toe wereldse verschijnselen probeerde te verklaren werden daar wel geapprecieerd. Algauw kwamen van overal in Europa studenten naar Padua om zijn colleges bij te wonen. Omdat ze met zovelen waren, bouwden ze voor hem een spreekgestoelte om hem beter te kunnen zien en horen.
Galileo was een van de grondleggers van de wetenschappelijke methode, waarbij hij observaties combineerde met experimenten om theorieën te ondersteunen of te weerleggen. De studenten begrepen al heel snel dat hij via de wetenschap licht kon brengen in de duisternis en een revolutie kon ontketenen. Het trapvormige podium werd gemaakt van ruw hout en kende geen tierlantijntjes, maar was wel voorzien van vier wielen. Als Galileo iets nieuws had ontdekt, spoedde hij zich naar zijn spreekgestoelte, dat vervolgens door de straten van Padua werd getrokken. Hij vertelde er begrijpelijk en vurig over zijn ontdekkingen en ging er met zijn medeburgers over in debat. Hij deed aan wetenschapscommunicatie en X-discussies (Twitter bekte toch beter) avant la lettre.
Zo ging Galileo in tegen de ideeën van Aristoteles, die dacht dat de valversnelling afhankelijk is van de massa van het vallende voorwerp. Hij twijfelde ook aan de geocentrische leer van Claudius Ptolemaeus, die meer dan 1.400 jaar voor waarheid werd aangezien en in het kraam paste van de Rooms-Katholieke Kerk. In 1609 construeerde hij daarom zijn eigen telescoop om de nachtelijke hemel te bestuderen. Zijn observaties droegen bij aan het bewijs dat de hemellichamen niet rond de aarde draaiden, maar dat het toen controversiële heliocentrische model uit 1543 van Copernicus juist was. Algauw kwam Galileo echter in conflict met het rooms-katholieke regime. Hij ging zich in Rome verdedigen met de stelling dat de prachtige wiskundige modellering die het heliocentrische model toelaat net de doordachtheid van God aantoonde. In 1616 werd hij, dankzij een kardinaal die hem genegen was, niet doorverwezen naar de inquisitie. Hij kreeg wel een waarschuwing. Hij mocht niet meer over het Copernicaanse systeem onderwijzen of in het openbaar spreken.
In 1632 publiceerde hij echter zijn boek 'Dialogo sopra i due massimi sistemi del mondo, tolemaico e copernicano' ofwel 'Dialoog over de twee voornaamste wereldsystemen'. Het bestond uit vier gesprekken tussen drie personen, Salviati, Sagredo en Simplicio. Salviati verdedigde het Copernicaanse standpunt en Simplicio het Ptolemeïsche, maar Galileo maakte het kristalhelder dat het de aarde is die beweegt. Simplicio, die ook enkele opmerkingen van de paus in de mond kreeg, moest het dus fout hebben. Omdat hij zo de paus en het geloof onderuithaalde, werd hij in 1633 toch veroordeeld voor ketterij door de inquisitie en kreeg hij levenslang huisarrest opgelegd. Het heliocentrische wereldbeeld werd pas vijftig jaar later door Isaac Newton aannemelijk gemaakt, maar Galileo’s boek bleef verboden tot 1835.
PODIUM FOR FREE SPEECH
Caroline werd door het zien van de foto van Galileo’s spreekgestoelte meteen geïnspireerd om een expositie op te zetten over zulke podia waarop paradigmashifts kunnen worden voltrokken. Ze vormen het symbool bij uitstek van moed om kritisch en wetenschappelijk na te denken in een wereld waar menig mens uit alle lagen van de bevolking zich inquisiteur voelt, overtuigd van het eigen grote gelijk. Ter ere van het vrije woord richtte Caroline in 2015 het jaarlijks event Difference Day op, dat steeds plaatsvindt op 3 mei, de World Press Freedom Day. De dag bij uitstek dus om haar droom waar te maken!
Dankzij collega's Niels De Temmerman (VUB - Architectural Engineering) en Hans Le Compte (Thomas More - Voortgezette Opleiding Meubelontwerp (VOMO) - Mechelen) hebben we een expositie met maquettes van ontwerpen van spreekgestoeltes opgezet die het prachtig resultaat zijn van een gezamenlijk project binnen het kader van beide opleidingen. U kan de projecten hieronder bewonderen en de bijhorende beschrijvingen downloaden.
Stem op uw favoriete spreekgestoelte voor de vrijheid van meningsuiting
VUB-prof Niels Temmermans gaf studenten ingenieur-architect voor zijn vak Parametric Design de opdracht om een 'Podium for Free Speech' te ontwerpen. Het werk van de studenten moet geïnspireerd zijn op het spreekgestoelte van Galileo Galilei. In de eerste helft van de zeventiende eeuw werd deze historische grootheid vervolgd vanwege zijn wetenschappelijke werk. Hij had een theorie opgesteld waarin de aarde om de zon draaide. De kerk - maar ook collega-wetenschappers - vonden dit tegen hun dogma’s ingaan en ging over tot vervolging. De Romeinse inquisitie beschuldigde van ketterij en veroordeelde hem tot huisarrest, waar hij bleef tot aan zijn dood. De spreekgestoelten die de studenten maken, zijn ter ere van Caroline Pauwels en het vrij wetenschappelijk denken. Ook de studenten Meubelontwerp van de Thomas More-hogeschool kregen deze opdracht. Op de het galadiner van de Difference day werden een aantal creatieve maquettes van de studenten tentoon gesteld. Op de webpagina’s van wiskunde en data science vindt u een overzicht van alle ontwerpen en de achtergrond van het initiatief. Stem hier op uw favoriete 'Podium for Free Speech'. De initiatiefnemers willen uiteindelijk op elke campus een 'Podium for Free Speech' laten verrijzen.