Bescheidenheid is een mooie deugd, maar soms moet je durven springen. Steeds meer VUB-onderzoekers hebben dat begrepen. Ze gaan resoluut voor de meest prestigieuze oproepen. Met succes. “2024 was ons beste jaar ooit, met een recordinvestering van 156,5 miljoen euro”, vertelt Tania Van Loon, celhoofd van Research Funding Europe. “Dit is een aanmoediging voor andere onderzoekers om ook hun kans te wagen.”
Tussen 2021 en eind 2024 haalde de VUB maar liefst 158 projecten binnen onder het European Horizon-programma. Uitschieters van 2024 waren vijf ERC-grants en negen Marie Skłodowska-Curie postdoctorale beurzen. Dat zijn gegeerde beurzen. De concurrentie is snoeihard en de kans op slagen niet groot. Toch focust de VUB heel bewust ook op deze prestigieuze kleppers.
Tania Van Loon: “Zo’n grant binnenhalen is een enorme boost voor de kwaliteit van het onderzoek en de uitstraling van de onderzoeksgroep. De onderzoeksthema’s hebben een Europese dimensie en je bouwt een netwerk uit met onderzoekers uit heel Europa. Bovendien is de financiering gul. Wie zo’n grant binnenhaalt, koopt voor zichzelf veel tijd en vrijheid om aan onderzoek te doen. Dat inspireert collega’s om het ook te proberen. Die denken dan: ‘als die of die het kan, waarom ik dan niet?”
De cijfers tonen dat die aanpak werkt.
Tania Van Loon: “Half september was de deadline voor de Marie Skłodowska-Curie Postdoctoral Fellowships. Daarvoor werden 35 projectvoorstellen ingediend, dubbel zoveel vorig jaar. We boksen steeds vaker boven ons gewicht met de VUB.”
Op initiatief van vicerector Onderzoek Pieter Ballon lanceerde de Onderzoeksraad enkele jaren geleden een aantal stimulerende maatregelen. Dit voor onderzoekers die nog een extra duwtje nodig hebben.
Tania Van Loon: “Als ZAP-lid krijg je bijvoorbeeld een aantal maanden vrijstelling van je gewone werk om je ERC-projectvoorstel te schrijven. Bovendien kan je rekenen op steun van de cel Research Funding Europe. Onze vijf medewerkers hebben een diepgaande expertise op het vlak van ERC- en Marie Skłodowska-Curie-beurzen. We helpen je met de administratieve en de budgettaire kant van het dossier, maar ook met de inhoud en de stijl van de aanvraag. De kern blijft natuurlijk uitmuntend onderzoek, maar de evaluatoren zijn ook gevoelig voor mooie vormgeving en een boeiend narratief cv. Ook de persoonlijke drijfveren van de onderzoeker mogen aan bod komen.”
“Onze medewerkers halen zelf ook beurzen binnen” - Kiavash Movahedi (onderzoeksgroep Brain and Systems Immunology Lab)
Het team van professor dr. ir. Kiavash Movahedi doet onderzoek naar hersenmacrofagen, de immuuncellen van het brein. Hopelijk leidt dat tot nieuwe strategieën in de behandeling van Alzheimer en andere neurodegeneratieve aandoeningen. Dit prijzig life science onderzoek wordt mee mogelijk gemaakt door een ERC Consolidator Grant (2 miljoen euro).
Kiavash Movahedi: “Een ERC Grant maakt blue sky research mogelijk: fundamenteel wetenschappelijk onderzoek dat door nieuwsgierigheid wordt gedreven. De attitude is high risk, high gain: als het lukt, kan je echt grenzen verleggen. De praktische toepassingen mogen wat verder in de toekomst liggen, maar onderweg leren we veel bij. Onze ERC Grant dateert van augustus 2023. Daarvoor bestond het Brain and Systems Immunology Lab uit zes mensen. Inmiddels zijn we met veertien. Dat zegt al iets over de impact van zo’n beurs. Een ERC-grant is een kwaliteitslabel en een garantie voor hoogstaand onderzoek. Op die manier kan je toptalent aantrekken. Ons lab is een internationaal team met mensen uit Canada, Spanje, India, Italië, Rusland,… Die medewerkers gaan na een tijdje zelf ook op zoek naar extern geld, onder andere via FWO- en Marie Skłodowska-Curie-beurzen. Door dat sneeuwbaleffect kan je groep groeien. Een groot deel van ons budget gaat naar het onderzoek zelf. Microscopie, sequencing, proefdiermodellen,… dat kost allemaal veel geld. In heel Europa zetten universiteiten in op ERC-grants en andere internationale beurzen. Terecht, want ze zorgen voor uitstraling en visibiliteit. De vicerector port onderzoekers aan om aanvragen in te dienen. Een goede zet, die nu zijn vruchten begint af te werpen. We liepen wat achter, maar die trend is nu helemaal gekeerd.”
“Dit project past in de rijke VUB-traditie van levenseindeonderzoek” - Lara Pivodic (onderzoeksgroep End of Life Research Group)
Een jaar lang gaan onderzoekers om de twee maanden op bezoek bij een 300-tal zeventigplussers, om na te gaan hoe hun welzijn evolueert naargelang hun levenseinde nadert. Dit soort van longitudinaal, fundamenteel onderzoek zou zonder de ERC Starting Grant (1,5 miljoen euro) die professor Lara Pivodic binnenhaalde onmogelijk zijn.
Lara Pivodic: “De bedoeling van dit project is niet onmiddellijk om interventies te ontwikkelen of te testen. We willen door fundamenteel onderzoek nieuwe inzichten krijgen in hoe het fysieke, psychologische, sociale en existentiële welzijn van ouderen evolueert wanneer het einde van het leven nadert. Daar weten we nog steeds heel weinig over. Zowel die inhoudelijke insteek als de longitudinale aanpak zijn behoorlijk uniek. We focussen niet enkel op de fysieke noden, maar geven evenveel aandacht aan psychosociale en existentiele ervaringen. We volgen die mensen een jaar lang en gaan tot zeven keer langs. We overlopen met iedereen een vragenlijst en nemen bij een deel van de 300 participanten ook een narratief interview af. Daarbij kunnen de mensen in hun eigen woorden vertellen hoe zij het einde van hun leven ervaren. Dit onderzoek zal noden van ouderen in kaart brengen en helpen om een antwoord te bieden op moeilijke vragen. Bijvoorbeeld: wat is het beste moment om palliatieve zorg op te starten? En op welke momenten hebben mensen extra zorg nodig? Dit project past helemaal in de rijke VUB-traditie van levenseindeonderzoek. Onze End-of-Life Care Research Group, een samenwerkingsverband met UGent, is met ongeveer veertig onderzoekers trouwens een van de grootste in Europa. Zonder ERC-beurs is dit soort van longitudinaal fundamenteel onderzoek zeer moeilijk. Het vertrouwen vanuit ERC is groot. Ze verwachten dat het project een grote impact zal hebben, maar laten ons onderzoekers veel vrijheid in de manier waarop we onze doelen bereiken.”
“Ik voel een mentaliteitsverandering aan de universiteit” - Tim Raats (onderzoeksgroep imec-SMIT)
Twaalf doctoraatsstudenten in een internationaal trainingsnetwerk worden opgeleid tot professionele academici, maar ook klaargestoomd voor een managementrol in de media. De ambitie is groter dan de slaagkansen, geeft professor Tim Raats toe. Hij sleepte een prestigieuze Marie Sklodowska-Curie Actions (MSCA) Doctoral Networks in de wacht.
Tim Raats: “Publieke omroepen en andere public interest media staan onder druk. Vandaag gaat onderzoek vooral na hoe ze zich positioneren tegenover sociale media en streaming platforms. Wij willen verder kijken. De vraag die wij ons stellen: stel dat er geen publieke omroepen waren, zouden we ze dan opnieuw uitvinden? En in welke vorm dan? We willen nadenken over scenario’s voor de publieke omroepen van overmorgen, in het licht van geopolitieke, AI- en andere uitdagingen. Dat is moeilijk, want het vergt een brede combinatie van kennis en specialisaties. In dit MSCA Doctoral Network komt die expertise samen. De financiering gaat naar twaalf doctoraatstudenten uit acht Europese landen, waarbij drie naar VUB-onderzoekers. Onderzoekers verblijven bovendien telkens ook drie maand aan een buitenlandse universiteit en lopen stage in een mediabedrijf. We leiden hen niet alleen op tot academische professionals, maar trainen hen ook voor een managementrol in de media. De internationale concurrentie dwingt je om Europese beurzen binnen te halen. De recente opschaling naar grotere onderzoeksgroepen aan de VUB helpt daarbij. Onze onderzoeksgroep telt meer dan 140 medewerkers, met twee valorisation managers en meerdere projectcoördinatoren. We hebben samen de schouders gezet onder deze proposal. Ik voel een mentaliteitsverandering aan de universiteit. Zelf overwegen meer collega’s om nu ook voor een ERC Grant te gaan. Dat zou een paar jaar geleden niet bij ons opgekomen zijn. Je ziet ook hoe collega’s dat soort grants binnenhalen. Dat prikkelt je om het ook te proberen.”
“Plots vielen alle puzzelstukken in elkaar” - Harry Zekollari (onderzoeksgroep Water and Climate)
Dankzij een ERC Starting Grant (1,5 miljoen euro) en een FWO Odysseusbeurs (1 miljoen euro) kon professor Harry Zekollari naar de VUB terugkeren en hier een onderzoeksgroep binnen het Water and Climate department oprichten. Dit team ontwikkelt geavanceerde modellen die de evolutie van gletsjers simuleren in het kader van klimaatverandering.
Harry Zekollari: “Odysseus is een FWO-beurs om toponderzoekers vanuit het buitenland naar Vlaanderen aan te trekken, de ERC Starting Grant helpt om een eigen onderzoekslijn op te zetten. Na mijn doctoraat aan de VUB ben ik zes jaar postdoc-onderzoeker geweest, onder andere aan ETH Zürich en TU Delft. Dat zijn prestigieuze instellingen, waar ik op academisch en menselijk vlak enorm veel geleerd heb. Maar ik wilde graag zelf prof worden en een eigen onderzoeksgroep opstarten. Het was lang zoeken en ploeteren, zonder veel resultaat. Tot in 2023 plots alle puzzelstukken in elkaar vielen. Ik haalde zowel de ERC- als de Odysseus-beurs binnen en en kon zo terugkeren naar de VUB. Dat was een droom die uitkwam, want ik ben een Brusselaar en een fier VUB-product. De onderzoeksgroep is eind 2023 opgestart. Naast de manager en ikzelf bestaat het team uit tien doctoraatsstudenten en postdocs uit België en het buitenland. De goede dingen die ik in Zwitserland en Nederland geleerd heb, breng ik mee naar de groep: van de besten kan je veel leren. Dat wil niet zeggen dat het gras elders altijd groener is. We zijn wat kleiner bij de VUB en we moeten creatiever met de middelen omspringen. Maar we worden uitstekend ondersteund door het vicerectoraat Onderzoek. Bovendien heb ik als onderzoeksprofessor een bevoorrechte positie: het hele team mag zeer veel op research focussen. Dat is een luxe.”
