Dit opiniestuk verscheen ook op demorgen.be.
De herinnering en de erfenis aan mei ‘68 staan vandaag meer dan ooit terug in het centrum van het publieke debat. Dat heeft natuurlijk met die nakende vijftigste verjaardag te maken. ‘De grote revolutie’ : volgend voorjaar kan je er niet naast kijken. Maar misschien is er meer aan de hand dan die verjaardag? Misschien kunnen we nu pas écht terugkijken en begrijpen wat er toen gebeurd is en wat er écht verwezenlijkt werd, of misschien is mei '68 terug actueel omdat sommige vrijheden die toen bedongen werden, vandaag volgens sommigen, weer onder druk staan?
50 jaar na mei ’68 kunnen we pas echt begrijpen wat er toen gebeurd en verwezenlijkt is
Mei ’68 heeft waarden opgeleverd op moreel gebied die zowel door conservatieven als progressieven omhelsd worden
De meningen over de erfenis van mei '68 zijn altijd verdeeld geweest. Conservatief en rechts doen graag smalend over de verdiensten van een revolutie die door fils à papa’s werd aangevoerd. En vaak klinkt het verwijt dat de idealisten uit '68 zich later snel lieten corrumperen door het groot kapitaal. Avoir le coeur à gauche, mais le portefeuille à droite. De ideologische bril die we dragen, kleurt onherroepelijk ook hoe we de geschiedenis lezen. Ondanks het wegvallen van de verzuiling, kijken mensen toch vaak ideologisch en ‘gepredetermineerd' naar de geschiedenis. Zelf als we het over het verleden hebben, valt het de uiteinden van het politieke spectrum moeilijk elkaar een morzel grond te gunnen. Nee, dan liever ieder zijn eigen revolutie.
Maar hoe cynisch of voluntaristisch we de geschiedenis ook lezen, het is moeilijk te ontkennen dat er iets aanstekelijks op til was eind jaren zestig. En dat heeft een aantal waarden opgeleverd op moreel gebied die we vandaag nog koesteren en die zowel door conservatief als progressief omhelsd en verdedigd worden. Naast sommige verwezenlijkingen is nauwelijks te kijken: vrouwenrechten, voorbehoedsmiddelen en seksuele bevrijding, secularisering, vrije meningsuiting om er maar een paar te noemen.
Het monoculturele Europa dat nog bestond eind jaren zestig is niet meer. Vandaag staan we voor een gans andere uitdaging
Waar staan we vandaag?
Vijftig jaar later is de wereld onherroepelijk veranderd. Dat kan moeilijk anders. Diverse migratiegolven en een digitale revolutie later hebben Europa en de wereld onherroepelijk een ander gelaat. Het monoculturele Europa dat nog bestond eind jaren zestig, met de kerk en een aantal vastgeroeste structuren als kristalhelder vijandsbeeld, is niet meer. Vandaag leven we in een versnipperde en versplinterde maatschappij. Het is een realiteit waar je vandaag in Brussel, met een majority-minority bevolkingssamenstelling, niet naast kunt kijken. Vandaag staan we met andere woorden voor een gans andere uitdaging.
Geen beter manier om een toekomstige gedeelde identiteit op te bouwen dan door middel van onderwijs, kunst en cultuur in de brede zin van het woord.
In zijn spraakmakend boek Où en sommes-nous maakt de Franse historicus en antropoloog Emmanuel Todd een bilan op van de mensheid. Waar staan we nu? De titel zegt het al. Todd maakt zich zorgen over de groeiende sociale ongelijkheid in onze maatschappij. Vooral het verschil tussen hoger- en lageropgeleiden wordt groot. Ook Todd blikt terug op mei ‘68. Terwijl in Europa aldus Todd, in de jaren zestig arbeiders en studenten nog dezelfde strijd leverden, werd Amerika al door een grote sociale breuklijn verdeeld. De Vietnamoorlog haalt hij aan om dat te illustreren: de hogeropgeleiden gingen de straat op om te protesteren tegen de oorlog terwijl de lager opgeleiden met hun voeten in de Vietnamese modder stonden.
Dat schisma heeft zich de laatste decennia mondiaal verankerd. Het is, aldus Todd, één van de grootste bedreigingen voor ons samenlevingsmodel. Onderwijs vandaag, zo zegt hij somber, is geen hefboom tot emancipatie maar veeleer een machine die ongelijkheid produceert en een manier om onze maatschappij in hokjes op te delen. Zeker Vlaanderen, zo bewees alweer recent onderzoek, is in dat bedje ziek. Voeg aan die structurele ongelijkheid nog ideologische verschillen toe, en een wereldbevolking die over een paar decennia tot tien miljard zal oplopen, en de cocktail wordt alarmerend.
Nieuwe breuklijn?
De analyse van Todd is ongemeen interessant. Ze schets op de eerste plaats geen ideologische breuklijn, maar één van vorming, opleiding en kansen. Ze onderstreept het belang van goed onderwijs dat gelijkheid én gelijkwaardigheid nastreeft en iedereen kansen tot emancipatie biedt. Wij zijn zo vrij om naast onderwijs ook cultuur daarin erg belangrijk te vinden. Geen beter manier om de geschiedenis ‘deelbaar’ te maken, om het heden te verbeelden en een toekomstige gedeelde identiteit op te bouwen dan onderwijs, kunst en cultuur in de brede zin van het woord.
Kunstenaars en academici zijn de seismografen voor morgen. Hun meningen moeten schuren, zalven, ontroeren of ontregelen
Kunstenaars en academici horen daarin de logische voortrekkers te zijn. Zoals acteur Tim Roth eerder deze week in deze krant zei: zij moeten hun stem laten horen en zeggen wat fout gaat in deze wereld. Zij zijn de seismografen voor morgen. Meer dan ooit moeten mogen zij niet aan de zijlijn staan, maar moeten zij zich met hun kennis, expertise en empathie mengen in het publieke debat. Met meningen die schuren of zalven, ontroeren of ontregelen.
Verbinding hoeft geen pittig debat in de weg te staan. Ze kan wel helpen om in deze gepolariseerde tijden binnen een pluralistisch kader op zijn minst een gedeeld meningsverschil te creëren.
Het grote verzet vijftig jaar geleden bestond er in de heersende structuren omver te blazen. Terwijl toen een ontploffing nodig was om veelheid en vrijheid te creëren, is er vandaag nood aan overzicht en openheid op al die verschillende wereldbeelden en –visies. Het grootste verzet is dan ook niet de versplintering, maar de verbinding. Die verbinding hoeft geen pittig debat in de weg te staan. Ze kan wel helpen om in deze gepolariseerde tijden binnen een pluralistisch kader op zijn minst een gedeeld meningsverschil te creëren.
De geschiedenis dient zich weer aan. Maar dan omgekeerd.
Wij, KVS en VUB, twee instellingen in Brussel, die onderzoek, onderwijs, theater en cultuur in de brede zin van het woord in het hart van de missie dragen willen daarin de meest actieve rol opnemen. Het is nodig dat academici en kunstenaars, zich luid, ferm en passioneel mengen in het publieke debat. Daarom brengen wij een dialoog op gang die kunst en de academische wereld in één project samenbrengt. Dat is vandaag, zo vinden wij, meer dan ooit, de maatschappelijke rol die een universiteit en een theater moeten spelen.
Academici en kunstenaars buigen zich op uitnodiging van VUB en KVS over de vraag wat verzet voor hen betekent. In hun werk en in hun leven. Het antwoord krijgt u te horen of te zien tijdens verrassende interventies op Mindblowers, maandag 25 september vanaf 16u @KVS.