Om het nieuwe jaar licht aan te vatten, begon ik aan een lijstje met al de redenen die wij hebben om ons gelukkig te prijzen. Het werd al snel bijzonder lang en zou deze krant en een paar volgende edities volledig vullen. Een selectie drong zich op. Ik beperk me daarom tot een van de allerbelangrijkste, maar schromelijk verwaarloosde voorwaarden en oorzaken van ons geluk: dat we stevig belastingen mogen betalen.
Dit opiniestuk verscheen eerder op demorgen.be (+).
Inderdaad. Landen waar mensen gelukkig en goed leven zijn, op een paar uitzonderingen na, ook de landen waar veel belastingen worden betaald, waar de proportie van het bruto nationaal product dat via de belastingen door de gemeenschap wordt besteed het hoogst is. Dat leidt tot de schijnbaar paradoxale situatie dat mensen massaal, legaal of illegaal, desnoods ten koste van hun leven, willen migreren van landen met lage belastingen naar landen met hoge belastingen. Wie redeneert als een economist kan dus stellen dat het volstaat de belastingen drastisch te verlagen om de migratiedruk te stoppen. De neoliberale econoom en Nobelprijswinnaar Milton Friedman stelde dat ook effectief voor. Het zou werken, maar met het gevolg dat de mensen in de landen waar nu hoge belastingen gelden even miserabel gaan leven als de mensen die nu weg willen uit de landen met lage belastingen.
Hoge belastingen zijn een belangrijke voorwaarde van welvaart en welzijn. Vandaar twee opdrachten voor elke minimaal ernstige regering. Ten eerste, de belastingen niet nodeloos hoog laten worden. Enkel wat nodig is om effectief welvaart en welzijn te bestendigen en te verhogen. Ten tweede, ze rechtvaardig heffen: de zwaarste lasten op de sterkste schouders.
Ten tijde van het ancien régime probeerden de Franse koningen de sterkste leden van de adel te paaien door hen vrij te stellen van belastingen, met het gevolg dat de sterkste schouders geen lasten droegen. De Franse Revolutie maakte daar komaf mee en gaf het startsein voor een tijdperk waarin de lasten rechtvaardiger werden verdeeld. In de jaren zeventig van de vorige eeuw leidde dat in verschillende landen tot aanslagvoeten van 70 à 90 procent voor de allerhoogste inkomensschijven, wat de groei van het aantal miljardairs en de bouw van luxejachten flink afremde. Een halve eeuw later, vandaag dus, zijn we opnieuw in het ancien régime beland. De rijksten betalen nog nauwelijks belastingen.
Vandaag zijn we opnieuw in het ancien régime beland. De rijksten betalen nog nauwelijks belastingen.
Vooral twee mechanismen zorgen daarvoor. Er is, ten eerste, een race to the bottom om bedrijven en investeringen aan te trekken. Bedrijven vestigen zich immers graag waar ze de laagste lasten dragen, met het gevolg dat landen niet de sterke schouders maar de gemiddelde, werkende schouders zwaar belasten. Daarnaast zijn er de belastingparadijzen. Het lek van één Panamees advocatenkantoor bracht 214.000 bedrijfjes aan het licht, enkel en alleen bedoeld om belastingen te ontduiken… of te ‘vermijden’ voegen de financiële adviseurs daar fijntjes aan toe. Google laat zijn inkomsten naar belastingparadijs Bermuda vloeien, Amazon naar belastingparadijs Luxemburg.
Volgens schattingen (van onder meer Gabriel Zucman en Ernesto Crivelli) onttrekken bedrijven op die manier jaarlijks 600 miljard belastingen en rijke individuen 200 miljard aan de gemeenschappen waar ze hun geld verdienen. De allerrijksten gedragen zich als ware wereldburgers: noch hun hart, noch hun geld is aan hun natie gebonden. Vooral de Afrikaanse elite is financieel losgezongen. Nagenoeg een derde van hun geld zit in belastingparadijzen. Het dekoloniseringsvertoog heeft daar weinig aandacht voor.
Dat is niet de enige of meest merkwaardige stilte. De EU tikt Polen op de vingers omdat het afwijkt van de Unie-verwachtingenbetreffende de inrichting van de rechtsstaat, maar Luxemburg wordt niet de wacht aangezegd omdat het zich gedraagt als een belastingparadijs. Er blijkt ook behoorlijk wat verwarring tussen grensoverschrijdende problemen en grensoverschrijdende oplossingen. Een aantal grensoverschrijdende problemen kan best nationaal worden aangepakt. België heeft geen opgelegde verplichting nodig om klimaatnormen te halen. België kan echter geenszins het probleem van de belastingparadijzen aanpakken, ook al zou de overgrote meerderheid van de bevolking dat willen doen. Daarvoor is de EU en is internationaal optreden nodig.
Als de belangen van de superrijken in het geding zijn, gelden echter bijzondere regels en een aparte logica. Zelfs het ondenkbare gebeurt dan. De man die als eerste minister Luxemburg hielp uitbouwen tot een belastingparadijs werd daarna voorzitter van de Europese Commissie en bekritiseert nu prompt zijn opvolgster omdat die de Europese levenswijze wil verdedigen. Ze kennen geen grenzen, die wereldburgers.