Boringen op zee zorgden voor meer duidelijkheid over het afkalven van het eiland (Foto VLIZ/VUB/Testerep)
Voor de Belgische kust lag zo’n 6.000 jaar geleden een barrière-eilandensysteem. ONS kustsysteem bestond toen uit zandeilanden met daarachter een mozaïek van zandplaten, slikken en schorren, vergelijkbaar met de huidige Nederlandse Waddenzee. Het eiland Testerep maakte deel uit van dat systeem. Vanaf ongeveer 500 n.Chr. begon Testerep, door een nog onbekende reden, te verdwijnen, terwijl de huidige Stroombank zandbank zich rond 700 n.Chr. begon te vormen op de restanten van de zeewaartse kant van het eiland. Die unieke bevindingen komen voort uit onderzoek in het kader van het FWO-project ‘Testerep’, waarin de voorbije vier jaar een multidisciplinair team van de Vrije Universiteit Brussel (VUB), het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ), de KU Leuven en Howest – Digital Arts & Entertainment (HOWEST DAE) samenwerkte.
Onderzoekers van de VUB, het VLIZ en de KU Leuven reconstrueerden het vroegere landschap van het centrale deel van de Belgische kust. In de prehistorie moet dat landschap er hebben uitgezien als een barrière-eilandsysteem, vergelijkbaar met de huidige Waddenzee. Sindsdien veranderde het landschap ingrijpend.
De onderzoekers richtten zich vooral op Testerep, een eiland voor de Belgische kust dat tussen Nieuwpoort en Oostende lag en waarvan het zeewaartse deel nu verdronken is. Het onderzoek toont dat er voor Nieuwpoort en Oostende oude, begraven getijdengeulen liggen, geulen via dewelke het zeewater in- en uitstroomde bij vloed en eb. De geul voor Nieuwpoort reikt minstens 3 km in zee, die voor Oostende zo’n 4 km. De geulen zijn respectievelijk ongeveer 7,5 km en minstens 3,3 km breed. Dateringen wijzen erop dat de bewaarde geul bij Nieuwpoort al vóór 4500 v.Chr. actief was en dat bleef tot minstens 500 n.Chr. Aan de Oostendse kant startte de activiteit zeker al duizend jaar vroeger (rond 5500 v.Chr.). Wanneer die geul precies zijn functie verloor is minder zeker. Omdat getijdengeulen de zee verbinden met achterliggende getijdenbekkens, leveren de oude geulen bewijs dat het nu geërodeerde Testerep een barrière-eiland was. Sterk vergelijkbaar met de barrière-eilanden in de huidige Nederlandse Waddenzee.
Verder op zee troffen de onderzoekers pakketten van zanderige kustafzettingen aan die wijzen op een energierijke afzettingsomgeving. Die sedimenten dateren van tussen 5000 v.Chr. en 700 n.Chr. en zijn goed bewaard onder de recentere afzettingen van de huidige Stroombank. De Stroombank is een zandbank gelegen ongeveer twee kilometer uit de kust van Oostende. De bank loopt van Westende tot Klemskerke, waar hij overgaat in het strand. In totaal is hij ongeveer 20 km lang en zo’n 1 km breed. De aanwezigheid van de zandafzettingen onder de Stroombank, die erg lijken op zand dat we vinden op het strand, wijst vermoedelijk op de zeewaartse grens van het barrière-eiland Testerep.
Opgravingen landinwaarts op de Boondijk moesten meer duidelijkheid scheppen over de zuidelijke begrenzing van Testerep (Foto VUB/Testerep)
Op de landwaartse zijde van het vroegere Testerep vond het team goed bewaarde veenlagen, samengeperste resten van moerasplanten, die doorsneden werden door oude getijdengeulen. Dat veen wijst op rustigere omstandigheden achter de barrière, zoals we die ook vandaag zien landinwaarts van barrière-eilanden.
Samen met geologisch bewijs vanop het land, dichte netwerken van oude getijdengeulen, klei afgezet in het intergetijdengebied, en wijdverspreide veenpakketten, tonen de bevindingen op zee aan dat er voor het centrale deel van de Belgische kust een barrière-eilandensystreem lag, met Testerep als één van die eilanden. Dateringen geven aan dat het systeem minstens vier millennia standhield.
Dat soort landschap lijkt sterk op de moderne Nederlandse Waddenzee: een dynamisch lappendeken van barrières, zandplaten, slikken en schorren, gevormd door het samenspel van getijden en golven. Hoewel de onderliggende geologie en de hydrodynamische omstandigheden van de Waddeneilanden en Testerep verschillend zijn, moet het landschappelijke uitzicht van de oude Belgische kust zeer vergelijkbaar zijn geweest met de huidige Waddenkust.
Tussen de 3de en 8ste eeuw n. Chr. begon het zeewaartse deel van het Testerep barrière-eiland te eroderen. De oorzaak van Testereps verdwijning is nog onduidelijk. Mogelijke verklaringen lopen uiteen van veranderingen in intensiteit van stormen en wijzigingen in het zeespiegelniveau tot verschuivingen in de aanvoer van sediment door menselijke activiteiten. Rond 700 n.Chr. begon de Stroombank zich geleidelijk te vormen, evenwijdig aan de huidige kustlijn, en dat op de plaats van het verdwijnende eiland. Uit het geologische onderzoek blijkt dat er ook al rond 1200 n.Chr. duidelijke sporen van kusterosie op Testerep te zien waren, bijvoorbeeld waar de afzettingen van de vroegere getijdengeulen bij Nieuwpoort zijn afgesneden.
“Onze resultaten wijzen erop dat het centrale deel van de Belgische kust waarschijnlijk gedurende duizenden jaren zandeilanden telde, waarvan Testerep er een was”, zegt VUB-archeoloog Soetkin Vervust, coördinator van het Testerep-project. “Door in beeld te brengen wat zich onder de zeebodem bevindt en de zand- en veenlagen te dateren, kunnen we de ontbrekende pagina’s in de kustgeschiedenis invullen, rekening houdend met wat we nog niet weten.”
Het team van mariene wetenschappers, archeologen en modelleurs gebruikte hoge-resolutie akoestische beeldvorming (op geluid gebaseerde zeebodemscans), sedimentkernen (gelaagde monsters uit de zeebodem), radiokoolstofdatering en luminescentiedatering (een licht-gebaseerde methode die onthult wanneer zandkorrels voor het laatst daglicht zagen) om het vroegere eiland Testerep en de Stroombank te bestuderen.
Vervust benadrukt dat er nog steeds veel discussie is over hoeveel de zeespiegelstijging precies aan het versnellen is door de klimaatverandering. Het Testerep-onderzoek geeft ook daar een beeld van. "Ons onderzoek toont aan dat op een moment dat de zeespiegelstijging nog absoluut niet snel ging (gemiddeld 0,7mm per jaar) we toch zien dat de kustlijn zich zo’n 3km landwaarts verplaatst heeft over een periode van 1500 jaar. Dus denken dat met niets aan de klimaatopwarming doen, die kustlijn nu wel zal blijven liggen waar ze ligt, is een utopie."
De studie maakt deel uit van ‘TESTEREP: De evolutie van het Vlaamse kustlandschap (5000 BP–nu) – Testerep gereconstrueerd voor beleidsmakers en het brede publiek’, een Strategisch Basisonderzoek (SBO) gefinancierd door het Fonds Wetenschappelijk Onderzoek – Vlaanderen (FWO). Het liep van 1 oktober 2021 tot en met 30 september 2025. Het project focuste op de vroegere Testerep-eilandzone tussen Nieuwpoort en Oostende, waarvan het zuidelijke deel uitgroeide tot de huidige polders en het strand, terwijl het noordelijke deel – inclusief het middeleeuwse Oostende – verdronk in zee. Onderzoekers van VUB, VLIZ en KU Leuven integreerden bestaande gegevens over natuurlijke elementen (zoals getijdengeulen) en menselijke ingrepen (zoals dijken) met nieuwe data op land en op zee; HOWEST DAE vertaalde de wetenschap naar visualisaties en communicatiemateriaal.
Meer info
Soetkin Vervust: soetkin.vervust@vub.be