Karen François is hoogleraar wijsbegeerte en directeur van het Centrum Leo Apostel aan de Vrije Universiteit Brussel. In tijden van oorlog en genocide zou de wereld baat hebben bij een manier waarop gelovigen en vrijzinnigen kunnen samenleven, stelt ze in De Morgen.

Zeker in deze tijd hebben we bruggenbouwers nodig die mensen met elkaar laten spreken. Een belangrijk voorbeeld daarvan is de Belgische filosoof Leo Apostel (1925-1995), wiens 100ste geboortedag we donderdag vieren. Hij heeft een filosofische zoektocht voorgeleefd, gericht op het begrijpen van zichzelf, van de wereld en van de ander.
Een sprekend voorbeeld daarvan is de historische ontmoeting met theoloog Edward Schillebeeckx in oktober 1987 in de Blandijnberg aan de Universiteit Gent. Beide filosofen onderzoeken elkaars houding tegenover het goddelijke en tegenover de “atheïstische spiritualiteit” waarin Apostel zijn waarheid vindt.
Schillebeeckx verwerpt het beeld van de almachtige God en zoekt in het godsbeeld een bovenmenselijke entiteit die steeds in de nabijheid is van de zoekende mens. Daardoor heeft de gelovige mens, Schillebeeckx, steeds iemand voor wie hij transparant is en door wie hij nooit existentieel eenzaam zal zijn.
En daar ligt het grote verschil met de atheïstische filosoof Apostel, die na het ontwikkelen van bewijzen dat God niet bestaat, moet concluderen dat hij de weg alleen aflegt, voor niemand transparant is, en dus existentieel eenzaam is.
Apostel, die in zijn jonge jaren onderzoek deed bij vermaarde denkers als Rudolf Carnap, Chaïm Perelman en Jean Piaget, blijft steeds op zoek naar zichzelf en heeft als niet-gelovige toch een ervaring die het puur wereldlijke overstijgt.

Spirituele zoektocht
Apostel is ook gekend als vrijmetselaar die de spirituele zoektocht aangaat om te bouwen aan zichzelf en bij uitbreiding aan de hele mensheid. Naar het einde van zijn leven zoekt hij aansluiting bij het zenboeddhisme, dat de nadruk legt op mediteren. Wat door Apostel omschreven wordt als een innerlijke rijkdom die zeker niet enkel aan de gelovigen toebehoort.
Zo zoekt Apostel verbinding en overstijgt hij zonder meer de klassieke tegenstelling tussen gelovigen en vrijzinnigen.
Het thema blijft tot vandaag actueel en prangend. Er is de moeizame zoektocht om van dit aardse tranendal een menselijke vallei te maken waarin samenleven mogelijk is. Tot op heden is de mensheid daar niet in geslaagd, zo bewijzen de acute mensonwaardige levensomstandigheden, de genocides, de oorlogen.
Er zijn evenwel sprankels hoop te zien. “Het licht schijnt in de duisternis en de duisternis heeft het niet gegrepen.” (Joh., 1:5) Het licht verslaat de tenebras. Juist daarom hebben we figuren als Leo Apostel nodig, die de tegenstellingen overbruggen en het licht echt laten zegevieren.