Heb je het ook al eens gedaan: bewust niet naar een guilty pleasure geluisterd op Spotify, omdat je vreest dat het algoritme je daardoor 'foute' muziek zal aanbevelen? Als gebruiker weet je nu eenmaal niet op welke informatie Spotify zich baseert om je suggesties te geven. Nogal wat gebruikers hebben daardoor hun eigen verklaringen van hoe de algoritmes van Spotify werken. Dat leidt tot onvoorspelbaar gedrag, zoals Spotify bewust niet gebruiken om naar je favoriete muziek te luisteren, om je muziekimago hoog te houden.
Dit opiniestuk verscheen eerder op tijd.be. Auteurs: Pieter Duysburgh, Rob Heyman, Rosamunde Van Brakel en Pieter Ballon, Verbonden aan het Kenniscentrum Data & Maatschappij, een samenwerking tussen VUB, KU Leuven en UGent.
Mythes ontstaan om het onbegrijpelijke te verklaren. De werking van technologie waar we dagelijks mee in contact komen, is voor veel gebruikers in grote mate onverklaarbaar. Gebruikers ‘verzinnen’ dan wel de mythes, in veel gevallen is het niet niet hun fout dat ze ontstaan. We krijgen van ontwikkelaars vaak geen inzicht in hoe een technologie werkt en zijn dus op onze eigen verbeelding aangewezen. Wie weet waarop Spotify precies zijn aanbevelingen baseert? Daarenboven krijg je als gebruiker doorgaans weinig controle over technologie: je kan de Spotify-aanbevelingen maar beperkt bijsturen. Als gebruiker weet en kan je dus weinig. Bijgevolg zoeken veel mensen op eigen houtje naar verklaringen en andere manieren om invloed uit te oefenen.
De werking van technologie waar we dagelijks mee in contact komen, is voor veel gebruikers in grote mate onverklaarbaar.
Zulke mythes zijn onschuldig als het gaat om liedjes luisteren, maar ze worden problematisch als het gaat over de corona-app. Professor cryptologie Bart Preneel maakte zich sterk dat de corona-app aan de hoogste privacynormen zal voldoen. Het komt er evenwel op aan de bevolking daarvan te overtuigen en vertrouwen te creëren in de technologie.
Fake news
Technologische mythes lijken sterk op fake news, en zijn minstens even hardnekkig. Door een artikel van Vice zijn nog altijd veel gebruikers ervan overtuigd dat Facebook meeluistert naar hun gesprekken via de microfoon van de smartphone. Op grote schaal is dat technisch onmogelijk. En zo'n schandaal is het laatste dat Facebook wil. Toch blijft die mythe in leven en blijft ze gedeeld worden via - ironisch genoeg - Facebook zelf. Want zelfs al is ze niet waar, Facebook is niet transparant over waarom je wat te zien krijgt. Facebook heeft de mythe dus vooral aan zichzelf te danken.
Een gebrek aan transparante communicatie van de overheid heeft een wildgroei aan complottheorieën veroorzaakt.
Technologische mythes zijn tekenen van onmacht in een complexe, snel veranderende wereld. Kijk naar de uitrol van 5G-technologie in Vlaanderen. Al bijna 38.000 Vlamingen ondertekenden een enquête tegen 5G. Volgens een reportage van HLN zijn 18.000 Vlamingen actief betrokken bij die tegenbeweging. Jarenlang ontwikkelde aanbevelingen door onafhankelijke, internationale instituten zoals de International Commission on Non‐Ionizing Radiation Protection (ICNIRP) die de veiligheid van 5G garanderen, volstaan niet om de tegenbeweging te kenteren. Een gebrek aan transparante communicatie van de overheid heeft een wildgroei aan complottheorieën veroorzaakt. Veel burgers snappen en vertrouwen de technologie niet, met een grote protestbeweging tot gevolg.
Als we willen dat de contacttracingapp een wezenlijk bijdrage levert in de strijd tegen corona, dan moeten we dus meer doen dan een expert het woord geven in een actualiteitsprogramma. Inzicht in digitale technologie is een werk van lange duur. In de ‘datageletterdheid’, ook van de brede bevolking, moet meer geïnvesteerd worden. Op korte termijn is transparantie in een heldere communicatiecampagne van elementair belang. Daarin moet duidelijk blijken hoe de technologie werkt, hoe ze wel en niet wordt ingezet, hoe ze ook weer zal verdwijnen en welke democratische waarborgen er zijn.
Transparantie over de technologie in een heldere communicatiecampagne is van elementair belang.
Maar om de verdere wildgroei van technologische mythes tegen te gaan is vooral ook vertrouwen nodig. Onze suggestie: neem burgers mee in het verhaal. Laat ze op verschillende manieren actief participeren bijvoorbeeld door publieke consultaties, een burgerjury die mee nagaat wat gebeurt, en toezichtscomités met burgers. En als ze dingen zien waarover ze bezorgd zijn, neemt die mee in het beleid.