Met Molenbeek for Brussels 2030 dingt Sint-Jans-Molenbeek, naast Leuven en Namen, mee naar de titel van Europese Culturele Hoofdstad voor 2030. De VUB zette, samen met de ULB, haar schouders onder deze kandidatuur en vaardigde professoren Katarzyna Ruchel-Stockmans (hedendaagse kunst) en Wim Vandenbussche (opdrachthouder partnerschappen) af als academische promotoren.
Waarom wil de VUB haar schouders onder de kandidatuur van Molenbeek zetten?
Wim: “De VUB hecht veel belang aan haar rol als actor in de stad. Dat vertrekt van het idee dat steden met een universiteit anders zijn dan steden zonder universiteit. En dat universiteiten in een grootstad anders zijn dan universiteiten die niet in een grootstad opereren. Omdat dit project zo ontzettend belangrijk is voor de stad, besliste de universiteit om de kandidatuur volmondig te steunen.”
Kasia: “Het kernprincipe doorheen dit project is het idee van generositeit, iets geven zonder dat je iets terugverwacht. Dat concept bestaat in veel culturen, maar gaat in tegen het neoliberale principe waarin elke uitwisseling winstgevend moet zijn. Dat idee van generositeit sluit aan bij wat wij verstaan onder een Urban Engaged University, een universiteit die een onbaatzuchtige rol wil spelen in een hyperstedelijke context.”
Wim Vandenbussche
Wim: “Eigenlijk past het project in de toenadering tot de stad die VUB en ULB hebben uitgerold onder het rectoraat van Carolien Pauwels en die nu onder het huidige rectoraat een nieuwe invulling krijgt. In deze visie stelt de universiteit haar kennis en expertise mee ten dienste van het superdiverse Living Lab dat Brussel is.”
Wat was jullie taak als academische promotoren?
Kasia: “In samenwerking met de ULB zijn diverse VUB docenten, onderzoekers, studenten, project- en beleidsmedewerkers van de VUB al een paar jaar intensief betrokken bij de voorbereiding van de kandidatuur. Wim en ik zijn erbij sinds december 2024 en vormen een link tussen het kernteam en de academische gemeenschap. We proberen de communicatie tussen de twee te stroomlijnen. Zo hebben we infosessies gegeven aan docenten en stemden we af met het beleid om ook iedereen mee te krijgen in het verhaal.”
"Molenbeek heeft een imago als probleemgemeente, een van de concepten van Molenbeek for Brussels 2030 is flip the script"
Wat maakt Molenbeek for Brussels 2030 zo waardevol? En waarom zou de toekenning naar Molenbeek móéten gaan, en niet naar Leuven of Namen?
Kasia: “Molenbeek heeft een imago als probleemgemeente. Een van de concepten van Molenbeek for Brussels 2030 is ‘flip the script’. Laten we het eens omkeren. Laten we al die culturen en talen in die probleemgemeente zien als een rijkdom. En laat ons vertrekken vanuit dat gegeven om na te denken over de toekomst van Europa. Als we immers denken over de toekomst van Europa, dan is het versterken van gemeenschapsbanden in een hyperdiverse context enorm belangrijk. En waar kun je dat beter doen dan in Molenbeek? De grootstedelijke context is helemaal anders dan de context van een kleinere stad als Leuven of Namen. Voor de Europese instellingen die dit project promoten en sponsoren, kan dit toch niet anders dan waardevol zijn.”
Katarzyna Ruchel-Stockmans
Wim: “Daar ben ik het helemaal mee eens. De honderden talen en gemeenschappen definiëren onze stad en onderscheiden Brussel niet alleen van alle andere Belgische steden, maar ook van veel andere wereldsteden. Brussel is na Dubai de meest diverse plek ter wereld. Dat is een ongelofelijk grote troef. En het mooie aan dit project is dat het daar heel erg op inspeelt. Het gaat niet over de promotie van de eigen stad. We mikken niet op een groot nieuw museum of concertgebouw. Het gaat echt over het stimuleren van de banden in die gemeenschap, op een moment in de geschiedenis dat het cruciaal is om dat te doen. Als de commissie wil kiezen voor iets dat grensverleggend is, moeten ze wel kiezen voor dit project.”
Zijn de universiteiten in Leuven en Namen op dezelfde manier betrokken?
Wim: “De betrokkenheid van de universiteiten is er. In Leuven is de kandidatuur bijvoorbeeld opgehangen aan het 600-jarige bestaan van de universiteit -al valt die timing eigenlijk niet samen. De rector van de Université de Namur is dan weer voorzitter van het comité dat de kandidatuur van Namen trekt. Maar voor de VUB en ULB is de betrokkenheid toch anders. Met honderd verschillende nationaliteiten op de campus hebben wij een natuurlijke band met de grootstad. Thema's die voor ons als universiteit belangrijk zijn, zoals inclusie en meertaligheid, worden ook weerspiegeld in het project.”
Welke rol wil de universiteit spelen in Molenbeek for Brussels 2030?
Kasia: “We kunnen heel sterk bijdragen met participatief onderzoek en onderwijs. Door bijvoorbeeld studenten via projectonderwijs of stageplekken te betrekken worden ze deel van de gemeenschap die zich rond dit project bouwt. Daarbij zullen we als universiteit onze kritische onderzoeksblik behouden. Zo zouden we bijvoorbeeld de impact van het titeljaar kunnen documenteren en analyseren. Neem nu hedendaags kunstencentrum KANAL – Centre Pompidou. Het museum wil heel bewust verschillende publieken betrekken bij haar werking. Voor een universiteit is dat een interessante case om na te denken over participatie in kunst. Hoe kan hedendaagse kunst, wat vaak wordt gezien als elitair en ontoegankelijk, iets betekenen voor die diverse gemeenschap van Molenbeek die misschien helemaal niet naar zo'n instellingen gaat? En hoe gaat dat evolueren door het festival dat net die gemeenschap wil betrekken bij culturele evenementen?”
Wim: “Het gaat ook verder dan dat. Als wij daar aanwezig zijn als instelling, dan proberen wij om daar in onze totaliteit aanwezig te zijn. Onze deelname is absoluut niet gelimiteerd tot het culturele in de klassieke betekenis van het woord. Zo is het perfect denkbaar dat je in het kader van zo'n gemeenschapsgebeuren ook geneeskundig onderzoek binnenbrengt. Molenbeek is binnen Brussel de gemeente met de hoogste diabetesincidentie. Het festival, dat veel mensen zal weten te mobiliseren, kan een goede gelegenheid zijn om mensen te rekruteren voor diabetesonderzoek. En zo kan ik nog talloze voorbeelden bedenken. De stad kan echt fungeren als living lab.”
Liggen die onderzoeksprojecten al vast?
Wim: “Met het departement Onderzoek en Ontwikkeling zijn er heel wat gesprekken geweest. Er werd een onderzoekskader uitgewerkt rond de speerpuntthema’s, met doelstellingen en succesindicatoren van het project. De betrokkenheid is doorleefd, maar pas als de zekerheid rond de kandidatuur er is, zullen we dit gaan uitrollen. Als je dat nu doet, riskeer je een heleboel mensen te mobiliseren die nu al heel erg bevraagd zijn. Maar ik verwacht wel dat als de toekenning binnen is, je een enorme dynamiek zal krijgen. Iedereen zal erbij willen zijn.”
Is het voorbereidende werk tevergeefs geweest als Molenbeek de titel niet krijgt?
Kasia: “Nee. Een voorbereiding voor zo'n groot project is op zich al heel leerzaam om het veld te verkennen, contacten te leggen en samenwerkingen te versterken. Dat heeft een blijvend effect, ongeacht of de kandidatuur succesvol is of niet.”
Laten we ervan uitgaan dat het Molenbeek wordt. Wat zullen de effecten zijn op de langere termijn, voor de VUB, maar ook voor Brussel?
Kasia: “Als je denkt aan de onderzoeksprojecten die zullen worden opgezet, dat is altijd iets dat meerdere jaren duurt. En meestal leidt het ene onderzoeksproject ook naar een volgend. Als we iets opzetten, zal het dus zeker verder leven. En ook de nauwe samenwerking met allerlei actoren in Brussel en daarbuiten zal op lange termijn een positief effect hebben.”
Wim: “De belangrijkste impact zal er zijn voor de inwoners van Molenbeek. Binnen het project willen we namelijk een kenniscentrum bouwen waarin we de lokale gemeenschap skills en kennis willen laten ontwikkelen om op termijn die culturele dynamiek te laten verder leven. Dat vind ik fantastisch: dat je die gemeenschap als erfenis de kennis en vaardigheden geeft om de komende decennia verder te doen. Op menselijk vlak is dat minstens even belangrijk als al die mooie cultuurtempels die in andere culturele hoofdsteden zijn gebouwd. En dat gaat ook echt naar de identiteit van de VUB en ULB, naar de kern van wat we doen voor de menselijke ontwikkeling. Stel dat wij de lokale gemeenschap stimuleren om later zelf een hiphop festival te organiseren, dan verander je wezenlijk iets in het sociale weefsel en geef je kansen. Molenbeek for Brussels 2030 is dan ook een empowerend project voor de mensen zelf, voor de inwoners van de stad en het gewest. En wie weet belandt die jonge generatie later wel bij ons op de universiteit.”
