Vrijheid van meningsuiting en academische vrijheid zijn fundamenten van onze democratische samenleving. Onze universiteiten dragen die vrijheden hoog in het vaandel, onder meer in hun onderwijs- en onderzoekssamenwerking met buitenlandse partners. Respect voor academische vrijheid is een essentiële toetssteen in de beoordelingscyclus bij het opstarten of continueren van internationale samenwerkingsverbanden.
Onze universiteiten hebben een robuuste internationale reputatie opgebouwd. Door hun volgehouden focus op excellentie, internationalisering en samenwerking worden ze erkend als betrouwbare partners voor onderzoek en als gegeerde onthaalinstellingen voor buitenlands talent. De toegenomen internationalisering uit zich op vele vlakken. De vijf Vlaamse universiteiten zijn intussen lid van een toonaangevend Europees universiteitsnetwerk. Het aantal buitenlandse medewerkers en studenten zit in stijgende lijn. In onderzoek bundelen de Vlaamse universiteiten de krachten met voorname internationale partners binnen en buiten de EU, en dit versterkt alleen maar hun bijdrage aan de samenleving en in de innovatiecyclus.
Internationalisering is echter ook een instrument van solidariteit, dat we als universiteiten gericht kunnen en moeten inzetten om bij te dragen tot duurzame capaciteitsopbouw bij partnerinstellingen in het globale Zuiden, tot afdoende institutionele autonomie van universiteiten in landen die de essentiële waarde daarvan onvoldoende onderkennen, of tot de al dan niet tijdelijke opvang van wetenschappers en studenten die in hun thuisland bedreigd of vervolgd worden enkel en alleen om wie ze zijn of om wat ze zeggen.
De geopolitieke disrupties van de afgelopen jaren hebben vanzelfsprekend impact op onze internationale werking. Onze universiteiten tellen aanzienlijke groepen van buitenlandse studenten en onderzoekers. Zij leven vanzelfsprekend heel erg mee met hun landgenoten wanneer de politieke of maatschappelijke situatie in hun land van herkomst grondig dooreengeschud wordt door militaire conflicten, binnenlandse opstanden of andere omwentelingen. Vaak zijn het hun leeftijdsgenoten die een vooraanstaande rol spelen in de verdediging van mensenrechten. Zij delen dikwijls in de zwaarste klappen wanneer fundamentele mensenrechten met de voeten worden getreden en machthebbers met geweld de vrije meningsuiting het zwijgen proberen op te leggen.
Studenten en wetenschappers uit conflictlanden die openlijk opkomen voor de mensenrechten in hun thuisland, verdienen onze onvoorwaardelijke steun, ongeacht waar ze verblijven. Als universiteiten doen we er alles aan om deze gemeenschappen op onze campussen waar nodig psychologisch en financieel te ondersteunen, te informeren en ervoor te zorgen dat zij zich welkom blijven voelen tijdens hun verblijf in Vlaanderen. Onze bezorgdheid gaat uit naar al deze conflictlanden, zoals bijvoorbeeld thans Iran. Daar wordt de huidige beweging van protest en verontwaardiging in grote mate gedragen door studenten en jonge onderzoekers die zo echter blootgesteld worden aan represailles en gewelddadige onderdrukking.
We vinden het cruciaal om de lijnen met individuele studenten en onderzoekers, die zijn achtergebleven in hun herkomstland en die er grote risico’s lopen door hun consequente verdediging van de vrije meningsuiting, open te houden. In tegenstelling tot institutionele onderwijs- en onderzoekssamenwerking, die dikwijls door de overheid wordt georganiseerd, moet individuele samenwerking met deze landen mogelijk blijven, weliswaar zonder onze kennisveiligheid in het gedrang te brengen. Vaak vormt dit de laatste echte levenslijn voor bedreigde wetenschappers en studenten, zeker als hun thuisland internationaal geïsoleerd is door politieke en/of economische sancties. We zullen daarom ook blijven investeren in de tijdelijke opvang van bedreigde verdedigers van de mensenrechten, onder meer via het programma Scholars at Risk. We roepen de betrokken overheden op hier samen mee de schouders onder te zetten en individuele studie- en onderzoeksmobiliteit maximaal te faciliteren.
Jan Danckaert (rector VUB), Luc Sels (rector KU Leuven), Bernard Vanheusden (rector UHasselt), Rik Van de Walle (rector UGent) en Herman Van Goethem (rector UAntwerpen).