21 juni is Wereldhumanismedag, een moment van reflectie op menselijke waardigheid, kritisch denken en het belang van universele waarden. Filosoof Gustaaf Cornelis (Vrije Universiteit Brussel) vraagt zich af of we onze menselijkheid niet aan het verliezen zijn in een wereld die steeds meer wordt beheerst door macht, manipulatie en technologische vervreemding. Hij roept op tot herwaardering van het humanisme, juist nu gezond verstand en respect voor het individu onder druk staan.
"De humanistische waarden lijken er tegenwoordig niet veel meer toe te doen. De wereld telt momenteel talrijke brandhaarden om redenen die voor een humanist onbevattelijk zijn: hebzucht, verwaandheid, religieus fanatisme; om er maar enkele te noemen.
De democratieën, schijn of werkelijk, glijden al te vaak weer af tot oligarchieën of erger: tirannieën. De acties van de heersers raken aan het onmenselijke, zijn regelrecht in strijd met mensenrechten of het goede fatsoen. Om problemen op te lossen worden mensen gedwongen te doen wat ze niet willen doen of ondergaan ze wat ze niet willen ondergaan. Slechts een minderheid wordt er beter van. Wat het volk van de beslissingen denkt, zal de leiding worst wezen. Het is allemaal voor het hogere doel.
Het bovenstaande geldt niet enkel voor het internationale speelveld. Misschien dacht je aan Gaza, Kiev of Los Angeles. Of dwaalden je gedachten eerder naar de gemeentepolitiek, dan wel naar het reilen en zeilen bij je werkgever? Nationaal en zelfs binnen bedrijven en instellingen zien we schokkende ontmenselijking. Leidingen treden onmenselijk op, bemoeilijken de democratische beslissing of manipuleren het denken.
"Waarom laat een mens zich gebruiken?"
Humanisten erkennen geen hogere doelen, want ipso facto reduceren die mensen tot middelen. Het doel is het algemene welzijn. Dat nastreven is makkelijker gezegd dan gedaan. De bagage van de humanist puilt uit van mooie waarden als solidariteit, vrijheid, gelijkwaardigheid, rechtvaardigheid, oprechtheid en dies meer, maar als puntje bij paaltje komt, worden ze verdrongen door laksheid, goedgelovigheid en eigengereidheid. Daarbij negeren veel mensen maar al te graag het morele gebod om anderen niet als middel te gebruiken. Zo ontstaan de brandjes op de werkvloer en de inferno’s tussen staten. Het komt altijd weer op hetzelfde neer.
Gustaaf Cornelis
Waarom laat een mens zich gebruiken? Menig mens staat ervoor open gebruikt te worden of reduceert zichzelf tot middel. Het lijkt erop of velen het denken moe zijn. Ze laten zich in de luren leggen door nepnieuws, of creëren het zelf. Ze zingen hoe dan ook van geluk in de echokamers. Velen trekken ten strijde zonder te weten wat ze aan ellende veroorzaken. Velen gebruiken zonder dralen generatieve artificiële intelligentie en denken zelf niet meer: omdat ze het nooit gedaan hebben of te lui zijn geworden. Ze geven de ICT-industrie een vrijkaart die de ontmenselijking duchtig voortzet.
Het is best wel een uitdaging voor het humanisme, verdedigers van zelfbeschikkingsrecht van individuen tot volkeren. Wat moeten we echter als er geen gezond verstand meer is, als we de menselijkheid verliezen op elk niveau van ons bestaan? Op 21 juni kunnen we beter samen goed nadenken over wat we nog willen bereiken met dit wezen dat zichzelf dreigt te verloochenen. Een wereldlijk rustmoment waarin elk individu het voor zichzelf op een rijtje zet, zonder de oligarchen (achter welk bureau ze ook zitten). Als het goed is, herwinnen we onze menselijkheid, komen we tot de vaststelling dat het wel goed werkt, in de vergaderzaal, in de straat, aan de grens. In het andere geval, tja, dan leven we gewoon verder in een schijnwereld waarin we onszelf laten wijsmaken dat we het paradijs hebben bereikt, zonder dood te zijn."