"Een jonge wiskundige wil generatieve AI ontwikkelen die wiskundige resultaten kan bewijzen, onder meer over financiële modellen. Als ze daarin slaagt, staat het hele beurswezen aan haar deur." In de krant de Tijd pleit Ann Dooms er hard voor dat de Vlaamse en federale regering niet bespaart op de onderzoeksbudgetten waardoor fundamentele interuniversitaire samenwerkingen worden stopgezet. Omdat juist die samenwerkingen ideeën voortbrengt die nu meer dan ooit nodig zijn om België een sterke positie in de huidige AI-revolutie te bieden.
Almaar meer fundamenteel onderzoek in de artificiële intelligentie verschuift naar de privésector. Zo specialiseert de nieuwe start-up van Mira Murati, het 36-jarige wiskundegenie en de voormalige chief technology officer van OpenAI, zich in het goedkoper bijtrainen van AI. Net als oorspronkelijk bij OpenAI wil het bedrijf de ontwikkelde intelligentie met de samenleving delen. Het businessmodel steunt evenwel op miljardensteun van spelers zoals Nvidia, Cisco en AMD, die bij succes de vraag naar hun producten zien toenemen. Of Murati bij haar ‘open’ missie blijft, valt nog te bezien. Deze week richtte nog een jonge vrouwelijke wiskundige een AI-bedrijf op. Carina Hong stopte met haar PhD aan Stanford om toponderzoekers, onder wie voormalige Meta-medewerkers, samen te brengen in haar start-up Axiom Math. De invalshoek is expliciet wiskundig: ze wil generatieve AI ontwikkelen die wiskundige resultaten kan bewijzen, onder meer over financiële modellen. Als ze daarin slaagt, staat het hele beurswezen aan haar deur. Taalmodellen zoals ChatGPT kunnen niet autonoom denken. Ze volgen geleerde denkpatronen zonder zich er bij elke stap van te vergewissen of die correct is. Hong wil die generatieve capaciteit combineren met een systeem dat de correctheid wel verifieert.
In de wiskunde moet de verificatie in principe met aparte software kunnen. Dat gaat terug op een idee van Gottfried Leibniz uit de 17de eeuw. Toen hij aan een mechanische rekenmachine voor rekenkundige bewerkingen werkte, merkte hij op dat die misschien uitgebreid kon worden naar logische bewerkingen op wiskundige symbolen. Het idee werd 200 jaar later opgevist door David Hilbert, die een formeel kader probeerde te ontwerpen waaruit vanuit een minimaal aantal axioma’s met een eindig aantal logische stappen elk wiskundig resultaat zou volgen. Zijn droom viel in duigen toen Kurt Gödel bewees dat je niet alles wat wiskundig waar is met een algoritme kan bewijzen. Alan Turing bouwde daarop voort, waaruit de algoritmische computer groeide zoals we die nu kennen. De voorbije honderd jaar is het nog altijd niet gelukt om alle bestaande wiskundige bewijzen opnieuw te bewijzen met een computerprogramma dat op logica werkt, maar wiskundeonderzoekers werken er gestaag aan voort. Dat gebeurt vooral in de programmeertaal Lean, waarmee een gigantische opensourcebibliotheek aan wiskundige computergeverifieerde resultaten wordt aangelegd. Onderzoekers proberen nu AI in te zetten om de vertaling van wiskundige objecten en redeneringen te automatiseren en eruit te leren.
Op dat laatste zet ook Hong in. Het idee is om ‘talig geschreven’ wiskunde uit artikels automatisch te vertalen in formele taal en daarmee nieuwe theorieën te creëren waarvan de correctheid automatisch wordt geverifieerd. Hong wil dus geen volgend woord genereren, maar een volgende logische stap. Ze wil haar model nieuwe resultaten in de kansberekening laten zoeken om in te zetten bij trading. Een slim businessmodel, want ze kon al 64 miljoen dollar durfkapitaal ophalen.
Toch is het verre van zeker dat het team in zijn opzet slaagt, want daarvoor is fundamenteel onderzoek in de wiskunde en computerwetenschappen nodig. Normaal gebeurt dat aan universiteiten, die er open over communiceren en de samenleving er mee van laten profiteren. Lukt het Hong wel, dan komt ongelooflijk krachtige intellectuele eigendom, waarvan de financiële gevolgen niet te overzien zijn, in privéhanden.
Europa en België beschikken over de capaciteit voor soortgelijk onderzoek, waarbij doorbraken niet zozeer afhangen van dure infrastructuur, maar van slimme ideeën, waarvoor je dus slimme koppen over de universiteiten heen kan samenbrengen. Maar net nu knippen de Vlaamse en de federale regering drastisch in onderzoeksbudgetten, wat de fundamentele interuniversitaire samenwerking van de kaart veegt. Baanbrekende onderzoeksvoorstellen verdwijnen daardoor in de vuilnisbak. En zo wordt België in een rotvaart van het wereldtoneel geveegd.
De auteur
Ann Dooms is professor aan de vakgroep wiskunde en data Science van de VUB. Ze is gespecialiseerd in wiskunde voor digitale toepassingen.