"1. Aleppo, Karak, Ankara, Berlijn, Zurich… Niemand kan vandaag ontkennen dat we in één wereld leven, in één wereldsysteem.
2. Ik heb sinds mijn studententijd in mijn huis een reproductie hangen van één van de meest pakkende schilderwerken ter wereld: het monumentale Guernica dat Pablo Picasso schilderde voor het Spaanse paviljoen in Expo Parijs in 1937 . Het Baskische stadje werd in de Spaanse Burgeroorlog op last van generaal Franco door het Condorlegioen van Hitler en Mussolini gebombardeerd. Het was een eerste experiment met een bommentapijt. Het schilderij en vooral de voorstudies drukken de onmenselijke pijn en de verwarring uit, de brutale ontmenselijking van een oorlog. Dat is het beeld dat ik voort me heb.
3. Wij kunnen onmogelijk de eindejaarsfeesten ingaan zonder deze bezinning over de wereld waarin we leven. De burgeroorlog in Syria duurt al vijf jaar. Begonnen als een deel van de Arabische lente is het nu deel geworden van een zeer ingewikkeld geopolitiek spel van krachten, warlords en politieke regimes. Een ingewikkeld kluwen zonder “goeden” en “slechten”, zeer moeilijk om te lezen en te begrijpen, temeer daar er een ongeziene media oorlog woedt in de wereldpers, ook via sociale media, waar leugens en feiten elkaar doorkruisen, geen enkele bron nog betrouwbaar lijkt. De burgeroorlog in Syrië is ook een gevolg van de oorlogen in Irak, de “war on terror” van oudpresident Bush. Zelf een reactie op 9-11, dat dan weer een gevolg was van de oorlog in Afganistan… Een wereldwijde kettingreactie. Daardoor is ook bij ons het voorbije jaar een jaar van terreur en aanslagen geworden.
4. Verschrikkelijke beelden van terreur na Madrid en Londen ook in Parijs, Brussel, Nice, en nu Berlijn. Verschrikkelijke beelden uit Aleppo waar de kinderen niet meer wenen maar uitzichtloos voor zich uit staren. Verschrikkelijke beelden van duizenden vluchtelingen die met kleine bootjes pogen Europa te bereiken, als ze de verdrinkingsdood kunnen ontlopen. Verschrikkelijke beelden van vluchtelingenkampen, van kolonnes vluchtelingen die worden tegengehouden door landen nu omringd door prikkeldraad, door politiemensen en militairen, door overheden die alles doen om ze buiten te houden, tegen alle menselijkheid in.
5. Hoewel de burgeroorlog zelf, de vluchtelingencrisis en de terreur vele oorzaken hebben en zeer complexe zaken zijn, toch hebben/hadden we enkele ethische bakens om onze houding in zulke moeilijke omstandigheden te bepalen. Er zijn de mensenrechten vastgelegd in internationale verdragen. Er zijn de basisregels van de democratie en de rechtstaat waarin elk beleid ook wordt afgewogen tegenover de rechtsregels, waarin de regering in evenwicht wordt gehouden door de rechterlijke en de wetgevende macht, ja zelfs door burgers en verenigingen die opkomen voor de mensenrechten. Er is de wil tot vrede ook door ontwapening en dus voor een radicale beperking van wapenproductie en handel. Dat ethisch kompas dreigt ons nu te worden ontnomen. Leiden oorlog en geweld, en de beelden van de miljoenen vluchtelingen, tot gevoelens van machteloosheid en immens verdriet, dan moet ik zeggen dat het cynisme en de hardvochtigheid in het huidige politieke debat bij mij vooral woede en revolte opwekken.
6. Want dat is wat me nog het meeste verontrust: De demagogie waarmee vandaag de mensenrechten, internationale verdragen, de principes van de rechtstaat en elementaire medemenselijkheid te grabbel worden gegooid aan de meest populistische opstoten, de egocentrische principes van het eigen volk eerst. Ja, de wereld en de beschaving staan opnieuw op een keerpunt. We kunnen niet langer de andere kant opkijken wanneer we de ontwikkelingen in grote landen als Rusland, Turkije of de VS zien, in de Filipijnen, of dichter bij ons in Europa, met de Brexit, de autoritaire verleiding in Hongarije of Polen, met Oostenrijk waar een fascistische kandidaat ei zo na president werd, met de op til staande extreem rechtse kiescampagnes in Nederland en Frankrijk. Bij het bombardement op Guernica op 26 april 1937 keken de grote mogendheden, ook de andere kant op. Meer nog ze gingen in Munchen met Hitler aan de tafel zitten. Ze hielden zich “neutraal” toen één voor één de democratieën vielen.
7. Waarde collega’s en beste studenten. Een universiteit is niet alleen een plek van onderzoek of een school van wetenschappelijke disciplines. Een universiteit is ook een vrijplaats, een asiel, een oase van vrije gedachtenwisseling. Zeker deze, onze universiteit van vrijdenkers. Wij zijn hier samen om onze solidariteit uit te drukken met de bevolking van Aleppo, met de slachtoffers van terreur, met de oorlogsvluchtelingen, met onderdrukten en uitgelsotenen. Wij zijn hier samen om van onze regering te eisen dat ze een actief beleid ontwikkelt gesteund op de mensenrechten en de internationale verdragen en zich niet verlaagt tot electorale demoagogie op derug van oorlogsslachtoffers en vluchtelingen.
Maar we zijn hier ook samen om ons te bezinnen over onze eigen verantwoordelijkheden als universitairen, als kritische producenten van kennis, als verantwoordelijke burgers. Ik denk dat we in 2017 een tandje zullen moeten bijsteken nu de mensenrechten en de internationale verdragen onder druk staan, nu de democratie en de rechtstaat zo makkelijk in vraag worden gesteld, nu demagogen van allerlei slag aan de macht komen en vooral nu leugens en cafépraat het zo makkelijk halen van de waarheid. Want hier raken we de kernopdracht van een universiteit: kennis als gemeengoed en als basis voor emancipatie en democratie.
Ik wens jullie een zinvol eindejaar samen met wie jullie dierbaar is, maar zonder te vergeten dat de echte universitas gericht is op de gehele mensheid en de gevoelens van solidariteit en rechtvaardigheid."