Dat een kilometerheffing noodzakelijk is was al duidelijk. Toch rijden de drie gewesten elkaar klem, stelt VUB-politicoloog Dave Sinardet in zijn maandelijkse column voor De Standaard.
Deze column verscheen eerder op standaard.be(+). Auteur: Dave Sinardet, professor Politieke Wetenschappen aan de VUB. De eerdere afleveringen van 'Voorbij de grens", de maandelijkse column van Dave Sinardet, zijn terug te vinden op: https://www.standaard.be/tag/column-voorbij-de-grens.
'J'aime l'argent flamand.' Ziedaar de diepste gedachte van de Brusselse regering, althans volgens Vlaams minister van Financiën Matthias Diependaele (N-VA). Dat insinueerde hij op Twitter toen de Brusselse regering haar kilometerheffing voorstelde - of 'stadstol'. Voor de slechte verstaanders voegde Diependaele eraan toe dat het gaat om 'een nieuwe belasting die vooral de hardwerkende Vlaamse pendelaars raakt'.
Kennelijk willen ook veel Franstalige politici de Vlamingen beschermen voor dit nakende onheil, want hun kritiek klonk zo mogelijk nog forser. Waals minister van Economie Willy Borsus (MR) vond de nieuwe Brusselse belasting 'choquerend en schandalig', al zag hij vooral de Waalse pendelaars als slachtoffers - of ' cochons payeurs' en 'deurmat' zoals zijn collega Jean-Luc Crucke (MR), minister van Begroting, het nog plastischer uitdrukte. Eerder had die al gedreigd Waalse instellingen uit Brussel weg te halen.
Bruxit
De verontwaardiging van de Vlaamse en Waalse excellenties werd kracht bijgezet door hun partijvoorzitters Bart De Wever en Georges-Louis Bouchez, met een gelijklopende aanval tegen wat zij vooral hekelden als de belastingwoede van een linkse regering. De Wever - in zijn bekende dubbelrol als Antwerps burgemeester en N- VA-voorzitter - riep werknemers en bedrijven op om naar Antwerpen te komen, dat wél 'open for business' is. Hij kreeg meteen concurrentie van Tanguy Stuckens (MR), de Waals-Brabantse gedeputeerde die diezelfde Brusselaars naar zijn provincie wil lokken, nu ze op de vlucht moeten voor een hoofdstedelijke regering die met al haar 'isolerende maatregelen' volgens hem een 'Bruxit' voorbereidt.
Diep vanbinnen weet eigenlijk iedereen dat rekeningrijden zinvol en noodzakelijk is.
Dat vooral de N-VA en de MR zo fors fulmineren, maakt deel uit van het vermoeiende partijpolitieke spel: in het Brussels Gewest zitten beide partijen in de oppositie tegen een regering die ze graag afschilderen als belastingdol. En voor De Wever sluit het naadloos aan bij zijn strijd tegen de federale 'paars-groene' regering en vooral tegen de Vlaamse libe​ralen.
Daarbij vergeten beide partijen ongegeneerd dat ze zelf onlangs eveneens voor het principe van rekeningrijden waren. Bart De Wever noemde het in 2018 nog onvermijdelijk, toenmalig Vlaams minister van Mobiliteit Ben Weyts was een grote pleitbezorger en ook MR-kopstuk Didier Reynders verdedigde het. Diep vanbinnen weet eigenlijk iedereen dat rekeningrijden zinvol en noodzakelijk is, maar the duty of the opposition is to oppose.
Bizarre wending
En dan verschijnt ook onze federale structuur nog eens ten tonele. De N-VA en de MR zitten respectievelijk wél in de Vlaamse en Waalse regering, een positie die ze kunnen gebruiken om hun verzet om te zetten in blokkering. Heel moeilijk is dat niet, want ze krijgen hun coalitiepartners makkelijk mee: de voltallige Vlaamse en Waalse regering verzetten zich tegen de eenzijdige Brusselse plannen. Dus ook Open VLD, de PS én Ecolo, die eveneens in de Brusselse regering zitten. Zelfs de SP.A en Groen (Brussels in de meerderheid, Vlaams in de oppositie) stemden in het Vlaams Parlement niet tegen een resolutie tegen de unilaterale Brusselse 'stadstol', maar onthielden zich. Het Waals Parlement was zelfs unaniem in zijn verzet.
Ten gronde is die Vlaamse en Waalse tegenstand verstaanbaar en gerechtvaardigd: de Brusselse 'stadstol' zal mee betaald worden door de vele Vlamingen en Walen die in de hoofdstad werken. Alleen voor de eigen inwoners kan de Brusselse regering deze taks op autogebruik compenseren door die op het autobezit af te schaffen.
Brusselse regering zélf vindt dat ze haar bevoegdheid het best niet volledig zelfstandig uitoefent.
Maar het is ook bizar: de meeste partijen die het ongehoord vinden dat Brussel zijn gang gaat, hebben destijds het mobiliteitsbeleid in ons land mee opgesplitst. Als een gewest dan effectief gebruikmaakt van die toegekende autonomie, is het hek van de dam. Zo ging het ook al toen de Waalse regering haar bevoegdheid gebruikte om de Belgische ondertekening van het Ceta-vrijhandelsverdrag te blokkeren. Zeker voor een nationalistische partij als de N-VA is het ideologisch weinig consequent telkens moord en brand te schreeuwen als andere regio's het zelfbestuur invullen waar Vlaams-nationalisten zo hard voor hebben gevochten.
Nog opmerkelijker is dat de Brusselse regering zélf vindt dat ze haar bevoegdheid het best niet volledig zelfstandig uitoefent door soloslim te spelen met de kilometerheffing. Zowat alle Brusselse ministers benadrukken dat ze absoluut een akkoord willen met Vlaanderen en Wallonië, omdat het de enige werkbare weg is.
Gelijke behandeling
Opnieuw, diep vanbinnen weet iedereen dat er over die kilometerheffing een akkoord moet komen tussen de drie gewes​ten, dat het best leidt tot één systeem voor het hele land, zodat elke automobilist dezelfde behandeling krijgt. Dat was ook de mening van mobiliteitsexperts, toen de drie regeringen tijdens de vorige legislatuur elk nog op een eigen systeem van rekeningrijden broedden, wat tot chaos zou leiden.
Tegelijk beseft iedereen dat de kans zo goed als onbestaande is dat er zo'n compromis tussen de drie gewesten komt. Want in de praktijk betekent dat een akkoord vinden tussen negen verschillende partijen. Dat is op zich al moeilijk, maar als die ook nog eens verspreid zitten over drie anders samengestelde regeringen, voelen ze totaal geen druk om elkaar tegemoet te komen. Integendeel. Waarom zouden de N-VA en de groenen constructief een akkoord zoeken als ze zich constant profileren als elkaars grootste tegen​polen en als ze dit dossier daarvoor perfect​ kunnen mobiliseren?
Finaal moet je toch weer naar een nationaal akkoord streven.
De komende jaren zal veel tijd verloren gaan met allerlei overlegpogingen die nergens toe leiden en vervolgens met belangen- en bevoegdheidsconflicten die alles immobiliseren. Met dank aan de perverse vermenging van onze particratie en ons federalisme.
Omdat politici steeds weer op dit soort blokkeringen botsen, klinkt de roep om herfederalisering stilaan luider. Niet dat er binnen een federale regering geen ideologische en andere tegenstellingen zouden opduiken, maar er zouden minder partijen rond de tafel zitten, en die zouden als regeringspartners een sterkere incentive hebben om een compromis te zoeken. Als ze dat effectief vinden, is een kilometerheffing meteen ingevoerd op het enige niveau waar dat werkbaar en rechtvaardig is.
Herfederalisering? Een grove ondermijning van de zo fel bevochten Vlaamse, Waalse en Brusselse autonomie, luidt het dan meteen. Maar zelfs de grootste nationalist of regionalist vindt het wenselijk noch werkbaar dat die autonomie wordt uitgeoefend om op eigen houtje een kilometerheffing in te voeren. Net zoals​ in veel andere (mobiliteits)kwesties is de samenhang tussen de gewesten nu eenmaal te groot, vooral rond Brussel. Finaal moet je toch weer naar een nationaal akkoord streven, alleen in een nog veel lastigere context dan voor de regionalisering.
En daar sta je dan, stil in de file, met je illusie van autonomie.