Jonathan Baldan, onderzoeker aan de VUB-campus in Jette, ontvangt vandaag, 24 april de Vanderschuerenprijs voor zijn doctoraat over pancreaskanker. Zijn onderzoek spitst zich toe op de oorsprong van de ziekte — niet op het moment dat kanker al woekert, maar in de fase waarin de eerste cellulaire fouten ontstaan. Een verhaal van wetenschappelijke durf, persoonlijke motivatie en internationale impact.
Het begin van Baldans traject is persoonlijk, maar zijn drijfveer is ruimer: “Pancreaskanker is één van de dodelijkste kankers. De gemiddelde overleving na diagnose bedraagt zo'n 4 tot 6 maanden. Ik wil begrijpen hoe dat komt en wat we er aan kunnen verhelpen.”
Zijn zoektocht bracht hem naar het lab van prof. Luc Bouwens aan de VUB, waar hij zich boog over de acinaire cellen van de pancreas. Die cellen maken normaal spijsverteringsenzymen aan, maar kunnen onder stress of ontsteking hun identiteit verliezen en veranderen in een embryonaal-achtig celtype. Dat proces heet paligenose, en kan de eerste stap zijn richting pancreaskanker.
Baldans onderzoek wierp het licht op een onverwachte hoofdrolspeler in dat proces: het gen SOX4. Die transcriptiefactor bleek een sleutelrol te spelen in hoe cellen reageren op schade. Hij ontdekte dat SOX4 niet alleen geassocieerd is met kwaadaardige groei, maar ook een beschermende rol kan spelen door de celstructuur te bewaken. “SOX4 vertoonde een significante opregulatie, wat duidt op zijn betrokkenheid bij pancreasziekten”, zegt Baldan. “Dat rechtvaardigde verder onderzoek.”
Het vervolgonderzoek kwam er. Baldan trok naar Kopenhagen voor een postdoc in het Biotech Research and Innovation Center, waar hij aantoonde dat SOX4 in muizen een onverwacht beschermend effect had op pancreasweefsel. Die bevindingen werden recent aanvaard voor publicatie in het toptijdschrift Gastroenterology, met een impactfactor van 29,4. Een indrukwekkende erkenning van zijn werk.
Het onderzoek bleef niet beperkt tot de doctoraatsthesis. De inzichten uit die thesis vormden de basis voor een nieuw onderzoekstraject, dat nu gefinancierd wordt door de Stichting tegen Kanker. Met zijn project Harnessing the proliferative regulation of its cells of origin to halt pancreatic cancer wil Baldan onderzoeken hoe we de natuurlijke regeneratie van pancreasweefsel kunnen aansturen zónder dat het ontspoort richting kanker. “Ik benadrukte in mijn proefschrift dat het proces van acinaire celproliferatie in detail onderzocht moet worden op cellulair en moleculair niveau,” stelt hij. “Door nieuwe potentiële strategieën bloot te leggen om weefselhomeostase te bevorderen, bieden die bevindingen nieuwe mogelijkheden om de ontwikkeling van pancreaskanker te voorkomen.”
Weefselhomeostase is het vermogen van je lichaam om zijn weefsels in evenwicht te houden. Dat betekent: oude of beschadigde cellen worden op tijd vervangen door nieuwe, zonder dat er te veel of te weinig cellen ontstaan. Het is een soort natuurlijk onderhoudssysteem dat ervoor zorgt dat alles blijft werken zoals het moet. Bij de pancreas zorgt weefselhomeostase ervoor dat beschadigde cellen zich herstellen, maar zonder dat ze oncontroleerbaar beginnen te groeien. Als dat evenwicht verstoord raakt, kan dat leiden tot ziekten zoals kanker.
Baldan kreeg eerder al internationale erkenning voor zijn onderzoek. Hij won een Amerikaanse onderzoeksbeurs van 100.000 dollar en werd geselecteerd voor een onderzoeksverblijf aan het prestigieuze CNIO in Madrid. “Ik hoop te hebben aangetoond dat mijn doctoraatswerk een belangrijke bijdrage heeft geleverd — en nog zal leveren — aan de evolutie van het onderzoek naar pancreaskanker.”
En daarin is geen woord overdreven. Want Jonathan Baldan toont hoe sterk wetenschap kan zijn, wanneer ze gedreven wordt door kennis én betrokkenheid. De Vanderschuerenprijs is een bekroning voor zijn werk — maar ook een startschot voor wat nog komt.
Meer info:
Jonathan Baldan: jonathan.baldan@vub.be