De VUB neemt afscheid van Willy Vandendorpe, de kunstenaar die onze universiteit haar meest herkenbare sculptuur schonk: Denker in Alle Staten. Hij overleed in Gent op maandag 9 juni. Met zijn werk laat Vandendorpe een blijvende indruk na op de campus én in het denken van vele generaties VUB’ers.
Sinds 2006 overschouwt de knalrode sculptuur, een eigenzinnige variant op Rodins beroemde De Denker, vanop zijn hoge sokkel de VUB-campus. Niet als een loutere ode aan de rede, maar als een kritische reflectie op haar beperkingen. Boven op de figuur plaatste Vandendorpe een windwijzer – een subtiele, maar scherpe ingreep. Het beeld waarschuwt voor de manipulaties waartoe rationeel denken kan leiden wanneer het niet voortdurend bevraagd wordt: dogma’s, fundamentalisme, zelfs de ontsporing in oorlog en geweld. Vandaag helaas actueler dan ooit.
“Het is een denkbeeld dat kantelt, letterlijk: de richting van het denken is nooit absoluut, nooit vast,” aldus emeritus-professor Jean Paul Van Bendegem in een eerder interview. “Misschien wel de mooiste illustratie van het vrije onderzoek dat de VUB hoog in het vaandel draagt.”
De sculptuur maakt deel uit van het Humanistisch Sculpturenpark, een collectie kunstwerken die de kernwaarden van de universiteit verbeelden of bevragen. Denker in Alle Staten is daarin hét boegbeeld geworden – een beeld dat tegelijk aanklaagt, bevraagt en inspireert. Ook het materiaal waarin de sculptuur is uitgevoerd, heeft een link met de VUB. Vandendorpe koos voor Vubonite, een keramisch polyester dat in de jaren 1980 aan de universiteit werd ontwikkeld. De glanzende, rode laklaag maakt het beeld tot een onmiskenbaar ijkpunt op de campus.
Vandendorpe – ook bekend onder het pseudoniem W.J.P. Levi – was een kunstenaar van het teken, van de gelaagdheid en de betekenis. Hij ontmantelde bestaande symbolen en voegde nieuwe tekens toe, waardoor hij toeschouwers uitnodigt om vertrouwde beelden met nieuwe ogen te bekijken.
De inhuldiging van Denker in alle Staten in 2007, ter gelegenheid van 150 jaar Vlaamse studenten in Brussel, was een symbolisch moment. Het verbond verleden, heden en toekomst in een kunstwerk dat uitdaagt om te blijven denken, blijven twijfelen, blijven vragen.
Met het overlijden van Willy Vandendorpe verliest de VUB een geestesgenoot. Zijn werk blijft evenwel spreken – over de macht van het denken, en de noodzaak om het altijd opnieuw te onderzoeken.
VUB-emeritus Prof. Willem Elias over Willy Vandendorpe
Emeritus professor agogiek, filosoof en kunstkenner Willem Elias is de bezieler van het sculpturenpark op de VUB Campus, waarvan de ‘De Denker in Alle Staten’ ook deel uitmaakt. De kunstenaars in het sculpturenpark zijn niet enkel invloedrijke namen uit de Belgische kunst, maar worden ook beschouwd als vrijdenkers pur sang. Ze geven met hun werk uiting aan principes zoals vrij onderzoek, vrijzinnigheid, wetenschap, democratie, vriendschap en compassie. Over Willy Vandendorpe schreef hij in het boek ‘Kunst en Humanisme 2 - Vrijzinnige beelden’ deze bijdrage.
Willy Vandendorpe (°1942-2025)
Door Willem Elias
De postmoderne kunstenaar zoekt het nieuwe niet ‘in’ het kunstwerk, maar errond, d.w.z. in de nieuwheid van de context die vol knipogen zit naar bestaande betekenissen, die daardoor op losse schroeven komen te staan. Hij is zich bewust van de paradox dat de nood om nieuw te zijn, gedoemd is tot het noodlot om snel oud te zijn. De wisseling van contexten en het spelen met de oude kunsten, die ooit nieuwe waren, is een strategie om deze paradox als een matador te ontwijken. Hij toont vooral het maakselwerk van het oud geworden ooit nieuwe kunstwerk. En tevens de eenzame – want de vorm heeft zijn grond verloren – ideologie, die er verweesd mee verbonden is. Het vaandel is geen vaandel meer wanneer de dragers gevlucht zijn. Dit relativisme lijkt me de kernloze kern van de postmoderne kunst.
Willy Vandendorpe (rechts) en Willem Elias.
Het werk “Denker in alle staten” van Willy Vandendorpe kan via bovenstaande theoretische bespiegeling geïnterpreteerd worden. Hij reproduceert de denker van Rodin via een afgietsel van een levend model in dezelfde houding. Het wordt ook wel de ‘Rode denker’ genoemd. Die kleur ondermijnt het waarheidsbevestigend edelmetaal brons van het oorspronkelijke beeld. De denker van Rodin is in de westerse cultuur de tegenpool van de gekruisigde. Spijtig genoeg staat een verkleind model niet op elke Vlaamse schouw. Maar dit symbool van Rationaliteit, zoals door Rodin gemaakt, is niet los te maken van een negentiende-eeuws optimistisch vertrouwen in de wetenschap dat vandaag geen grond meer heeft. De Rationaliteit heeft in de twintigste eeuw te veel gefaald: dogmatismen, fundamentalisten, kernwapens, concentratiekampen, terrorisme en oorlogen. De rede heeft geen absoluutheid en kan gevaarlijke relativiteiten hebben, haar negatieve grenzen. Het relativerend vermogen kan haar ook redden, herbronnen, heropvoeden, herdenken.
Door de Denker van Rodin te bekronen met een windwijzer bekritiseert Vandendorpe de mogelijke manipulaties van het rationele denken. “Het denken mag zich niet onderwerpen…’ is de VUB-leuze, maar toch is er gevaar voor manipulatie. Onderzoek moet immers gefinancierd worden.
Zijn kritiek past binnen het vrij onderzoek en binnen de noodzaak voortdurend alles in vraag te stellen. Pas het voortdurend aan de tand voelen van de vast gewaande waarden, kan deze waarden levendig houden. Dat is de taak van de kunstenaar, evenals die van de vrij onderzoekende wetenschapper.
Als verkleind model werd het een soort mascotte van de VUB dat gekoesterd wordt door menig personeelslid, die het als aandenken ontving.
Naast tekenen en schilderen heeft Willy VDD, zoals zijn kunstenaarsnaam ook soms luidt, een bijdrage geleverd aan de conceptuele kunst. Hij ontwikkelde een wankelbaar tekensysteem vol woord- en beeldspelingen die het gevestigde op losse schroeven en de goegemeente een neus zet. Wat anarchistische deugnieterij is steeds in de buurt van Willy.
Hij verbleef lang in de buurt van de VUB, lang voor het begrip ‘artist in residence’ in zwang was. In de jaren tachtig van vorige eeuw met installaties in de leegstaande panden aan de overzijde van de campus, begeleid door de toenmalige curator voor tentoonstellingen, Marleen Van Herck. Nadien had hij zijn atelier in de Vissersschool, nabij Tour & Taxis, waar de VUB toen haar internationale studenten huisvestte.
Die sfeer lag hem goed want hij verbleef vaak lange tijd in het buitenland: Spanje, Marokko, Portugal en Bali. Die multiculturele geest vindt men terug in zijn werk.
