Leopold Flam
1912-1995
Leopold Flam was een Joodse verzetsstrijder, actief in de sluikpers en de Patriottische Milities, die gedeporteerd werd naar Buchenwald en dwangarbeid verrichtte. Na de oorlog werd hij een toonaangevend filosoof, wiens werk diep getekend was door zijn oorlogservaringen.
Leopold Flam (1912–1995) was een Belgische historicus en filosoof die tijdens de Tweede Wereldoorlog actief was in het verzet. Als lid van het Joodsch Verdedigingscomité (JVC) in Antwerpen speelde hij een cruciale rol in het verspreiden van het clandestiene tijdschrift De Vrije Gedachte, waarin hij onder andere schreef onder het pseudoniem 'Flamme'.
In mei 1943 werd Flam als Jood opgepakt en overgebracht naar de Dossinkazerne in Mechelen. Na zijn vrijlating in oktober van dat jaar werd hij in maart 1944 opnieuw opgepakt, ditmaal voor zijn verzetsactiviteiten. Hij werd gearresteerd in de Antwerpse Lamorinièrestraat, samen met vier andere betrokkenen, werd hardhandig ondervraagd door de SIPO-SD (Sicherheidspolizei – Sicherhaitsdienst) en opgesloten in de gevangenis in de Begijnenstraat. Vervolgens werd hij gedeporteerd naar het concentratiekamp Buchenwald en naburig werkkamp Hadmersleben, waar hij dwangarbeid verrichtte en getuige was van de gruwelijkheden van het naziregime. Flam hield een dagboek bij dat niet bewaard is, maar dat hij als basis gebruikte voor zijn (postuum gepubliceerde) tekst Naar de dageraad.
In mei 1945 werd hij bevrijd door het Rode Leger en keerde terug naar België. Zijn erkenningsdossier voor ‘gewapend weerstander’ in het Rijksarchief getuigt van zijn activiteiten voor de ‘P.M.’ of Patriottische Milities. Deze PM werd opgericht in de schoot van het Onafhankelijkheidsfront, ter ondersteuning van de geallieerden, in aanloop naar de bevrijding. Onder andere het Joodsch Verdedigingscomité ging erin op. Flam verkreeg er na de oorlog een attest van ‘gewapende weerstander’ voor, evenals een attest van ‘weerstander door de sluikpers’ en van ‘burgerlijke weerstand’ voor.
Na de oorlog hervatte Flam zijn carrière in het onderwijs. Hij behaalde in 1952 een doctoraat in de geschiedenis aan de Universiteit Gent en werd in 1961 hoogleraar filosofie aan de ULB en vervolgens aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB). Flam was medeoprichter van verschillende filosofische verenigingen en tijdschriften, waaronder het Centrum voor de Studie van de Verlichting en de Vlaamse Vereniging voor Wijsbegeerte (1959) . Zijn werk richtte zich op thema's zoals ethisch socialisme, existentialisme en de verlichting, en hij publiceerde talrijke boeken en artikelen. In terugkerende thema’s als vrijheid, verantwoordelijkheid, menselijkheid en de absurditeit van het kwaad horen we de echo van zijn oorlogservaringen.
Bronnen:
- Elias, Willem, et al., Ecce Philosophus. Leven en werk van Leopold Flam. VUBPress, 2021, p.42-63.
- Flam, Leopold, Ik zal alles verdagen, ook mezelf, samengesteld door Kristien Hemmerechts en Guido Van Wambeke, De Geus, 2023, p. 266 e.v.
- Antwerpen Herdenkt. Interview met Kristien Hemmerechts en Guido Van Wambeke n.a.v. de publicatie “Vanuit de duisternis koos Leopold Flam de weg naar het licht van de rede.” Antwerpen Herdenkt, www.antwerpenherdenkt.be/oorlogsgetuigen/vanuit-de-duisternis-koos-leopold-flam-de-weg-naar-het-licht-van-de-rede.
- Algemeen Rijksarchief, Erkenningsdossier ‘gewapende weerstander’, reeks 510-F1944, doos 1032.
- Algemeen Rijksarchief, Dienst Oorlogsslachtoffers, dossier statuut PC (presse clandestine) 15186, dossier statuut RC (résistant civil) 32052, RA
- Flam, Leopold. Naar de dageraad: Nagelaten fragmenten. VUB Press, 1996.
- CEGESOMA. “Het Archief van het Onafhankelijkheidsfront.” CEGESOMA - Studie- en Documentatiecentrum Oorlog en Maatschappij, https://www.cegesoma.be/