Onze universiteit groeit, verandert en zoekt aansluiting bij stad en samenleving. Volgens Ann Van Driessche, directeur MarCom, had de groei van de universiteit ook onverwachte bijwerkingen. Een remedie daartegen zijn de campagnes waarmee de VUB inzet op haar identiteit als ‘Vrije’ universiteit.
“Door onze enorme groei merkten we dat niet iedereen precies begreep waar ‘Vrije Universiteit Brussel’ voor staat,” zegt ze. “In tien jaar tijd is onze studentenpopulatie verdubbeld en ook dit jaar groeien we opnieuw met meer dan 3 procent. Die evolutie bracht een grotere diversiteit met zich mee, maar ook misverstanden. Sommige mensen lazen ‘Vrije’ als ‘vrij onderwijs’ in de religieuze betekenis. We moesten helder maken dat onze vrijheid staat voor openheid, pluralisme en redelijkheid. Niet om mensen uit te sluiten, wel om onze waarden te delen.”
“Door onze enorme groei merkten we dat niet iedereen precies begreep waar de V van VUB voor staat”
Vrij Om … meer dan een slogan
Die helderheid kreeg vorm in de campagne ‘Vrij Om ….’. De universiteit bracht thema’s naar voren die nauw verbonden zijn met haar waarden, zoals het recht om over je eigen lichaam te beslissen, het recht om van mening te veranderen en het recht om vrijuit te spreken. Pas daarna kwamen in de campagne onderwerpen zoals gendergelijkheid en LGBTQI+-rechten aan bod. “Het was geen klassieke campagne,” zegt Van Driessche. “We wilden geen nieuw verhaal verzinnen, maar tonen wat al in onze cultuur verankerd zit. Daarom brachten we alles samen in het Feest van de Vrije Geest. Dat was een viering van wat we elke dag proberen waar te maken. Met de campagne ‘Vrij denken overal, think freely anytime’ werd die lijn doorgetrokken. Onder meer met de tekst ‘Vrij als een VUB’er’ die duidelijk maakt hoe vrijzinnige waarden richtinggevend worden voor regels en beleidskeuzes.”
Kritisch denken: niet claimen, maar tonen
Kritisch denken blijft echter niet beperkt tot de campus. De VUB trekt met professoren en onderzoekers naar middelbare scholen voor de PACT School Tour, waar ze via gastlessen jongeren laten kennismaken met wetenschappelijke methodiek, open debat en het bevragen van aannames. “Voor veel scholieren is dat hun eerste echte ontmoeting met academisch denken. En ze geven ons daar ook feedback op. Die wisselwerking is belangrijk. Wij brengen iets binnen, maar we krijgen evenveel terug.”
“Kritisch denken blijft echter niet beperkt tot de campus”
De gemeenschap spreekt mee, ook online
“Via onze socialmediakanalen laten we studenten, onderzoekers en professoren zelf spreken,” vertelt Van Driessche. “Dat is essentieel om te voelen waar het hart van de universiteit klopt. Wij kunnen als organisatie veel zeggen, maar het zijn onze mensen die tonen wat de VUB werkelijk is. De universiteit zet sterk in op deze kanalen. Niet alleen om zichtbaar te zijn, maar om te laten zien wat er leeft. Studenten delen ervaringen, onderzoekers duiden actuele thema’s en professoren bieden context bij maatschappelijk debat. Die veelheid aan stemmen maakt ons authentiek.”
Perswerking als venster op de samenleving
Naast sociale media werd ook de perswerking sterk uitgebouwd. “Ze doet meer dan onderzoeksresultaten bekendmaken. Ze maakt duidelijk waarom dat onderzoek relevant is voor de samenleving. Onze wetenschappers zitten vaak midden in maatschappelijke discussies. Door die expertise actief naar de media te brengen, tonen we niet alleen de waarde van ons onderzoek. We versterken ook het vertrouwen in onafhankelijke wetenschap.” De perswerking krijgt een extra dimensie via VUB Tomorrow, het online platform dat onderzoek vertaalt naar toegankelijke verhalen voor een breed publiek. “VUB Tomorrow is voor ons de kers op de taart. We tonen er niet alleen waar we onderzoek naar doen, maar vooral waarom dat ertoe doet.”
Brussel als klaslokaal
De stedelijke verankering van de VUB kreeg jarenlang vorm via weKONEKT.brussels, het project dat studenten en onderzoekers de stad in stuurde. Ze gaven les in theaters, musea en bij maatschappelijke organisaties en werkten samen rond stedelijke thema’s.
“WeKONEKT heeft ons geleerd hoe krachtig Brussel als leeromgeving is,” zegt Van Driessche. “Het maakte de stad tastbaar en relevant voor duizenden studenten.”
Vandaag kiest de VUB voor langdurige, gerichte samenwerkingen met onder meer De Munt, Bozar, Passaporta en deBuren. Daarnaast zoekt de universiteit actief aansluiting bij regio’s waar veel studenten vandaan komen: Halle, Mechelen, Vilvoorde, Aalst en binnenkort Oostende. “Het gaat ons niet om zichtbaarheid op zich. We willen echte wederkerigheid. We delen kennis, maar nemen ook inzichten mee terug. Dat maakt zowel een stad als onze universiteit sterker.”
“We willen vooral dat studenten op de juiste plek terechtkomen”
Groeien met zorg
De spectaculaire groei van de VUB is een succes, maar brengt verantwoordelijkheid met zich mee. “We willen vooral dat studenten op de juiste plek terechtkomen,” zegt Van Driessche. “Sommige jongeren hebben extra voorbereiding nodig. Dat is geen tekortkoming. Het is een vertrekpunt. Wij moeten hen helpen een realistische én hoopvolle keuze te maken.” In dat kader wil de VUB ook het overwicht van humane wetenschappen, vandaag 75 procent van de studenten, in balans brengen met de noden aan wetenschap en technologie in Vlaanderen. “STEM promoten doen we niet omdat het ‘beter’ zou zijn. We willen jongeren laten zien hoe maatschappelijk relevant en creatief wetenschap kan zijn. Via outreach in scholen, praktijkprojecten en regionale samenwerkingen tonen we dat STEM geen technische niche is. Het is een manier om mee aan de toekomst te bouwen.”
Hugo Thienpont geeft een stem aan STEM
In de gemeente Pajottegem zette professor Hugo Thienpont de STEAM Academy op met als doel om jongeren uit de regio naar STEM-richtingen van de VUB te loodsen.
“De STEAM Academy is een initiatief waar wij al jaren aan werken. Er is een dalend aantal jongeren geïnteresseerd in wetenschap, technologie en medische opleidingen en dat wordt dramatisch. Niet alleen omwille van onze faculteiten maar vooral voor Vlaanderen en Europa. Veel van het talent dat er in jongeren schuilgaat, zien we verloren gaan. Terwijl ik ervan overtuigd ben dat jongeren wel degelijk geïnteresseerd kunnen raken. Willen ze een loopbaan in de STEM-richtingen, dan moet je die van jongs af aan coachen. “Het initiatief rond STEM is meer dan enkel op de Dag van de Wetenschap een spectaculaire demonstratie geven. Je moet continu met jongeren bezig zijn in workshops, tijdens vakanties en in weekends. We proberen een link te vinden tussen die buitenschoolse workshops en de schoolse activiteiten en willen leerkrachten erbij betrekken. De VUB onderzoekt momenteel waarom jongeren interesse kunnen hebben in wetenschap en technologie, waarom ze afhaken en waarom ze niet weten dat ze in die richtingen een mooie carrière kunnen maken.”
“Dat onderzoek gebeurt bij professor Valerie Thomas en Christophe Kegels. Het wordt betaald door de Helios Foundation. De centen die de Vlaamse regering voor STEM beschikbaar stelt, is een druppel op een hete plaat. Zeker als je ziet dat de industrie op dit ogenblik een groot tekort heeft aan goed technisch en wetenschappelijk geschoold personeel. De bedrijven steken elkaar de loef af om toch maar de besten binnen te halen. Vlaanderen en Europa moeten het hebben van de enige grondstof die we hebben: onze hersenen, en die zien we stevig krimpen. Op termijn, en dat laat zich nu al voelen, verliezen we onze competitiviteit, onze technologische soevereiniteit en onze productiecapaciteit.”
“We kochten onlangs samen met de VUB een huis om workshops aan kinderen te geven. Die kinderen zijn ongelooflijk gefocust. Het gaat over alle leeftijdscategorieën, de kinderen van boven de 14 bouwen al hun eigen elektrische fiets. We werken daarvoor samen met bedrijven als Colruyt, we organiseren met hen ook de jaarlijkse Fotonica-prijskamp waar jongeren uit heel Vlaanderen op afkomen om het tegen elkaar op te nemen. Nu willen we dat succes opschalen, want een groep van 30 kinderen is te weinig. Daarom hebben we in het Pajottenland, waar de VUB heel wat studenten uit rekruteert, een nieuw initiatief genomen. We gaan er een oude school herinrichten met onder meer de digitale klas van de toekomst, een Fablab en een biohacklab. Samen met de gemeente Pajottegem hebben we afgesproken om in hetzelfde gebouw de bibliotheek en de kunstacademie in onder te brengen. Die laatste is de A in STEAM, die van art. Het vormt een mooie kruisbestuiving tussen pure technologie en wetenschap met de kunsten en letteren.”
“In Essenbeek bij Halle mogen wij ook een pand gebruiken. Halle is de grootste scholierenstad van Vlaanderen met meer dan 6.000 leerlingen uit het secundaire onderwijs, dat is voor de VUB van essentieel belang om daaruit de rekruteren. Een deel van het gebouw willen we ook voor STEM voorzien. Samen met andere bedrijven in de buurt proberen we een ecosysteem te bouwen zodat we het tij langzamerhand kunnen keren. Dat is iets van lange adem. We menen te weten hoe dat moet en proberen daar met de VUB ook een wetenschappelijke onderbouw aan te geven. Mochten we erin slagen om bedrijven te laten investeren, dan zou dat meer techneuten, ingenieurs en wetenschappers opleveren. Maar ook technici, waar ook een grote nood aan is. Want het gaat er niet om een elite af te leveren maar om de brede interesse in de technologie aan te wakkeren.”
“Het is een torenhoog cliché maar jongeren zijn de toekomst”
Een van onze communicatie-initiatieven wil jongeren enthousiasmeren om aan de VUB te studeren via ons waardenverhaal. De Prijs voor het Kritische Denken is zo’n initiatief. VUB-gastprofessor Fons Van Dyck reikte in de editie van 2024 zijn boek ‘De Toekomst is Terug’ uit aan de winnaars van de prijs. Hoe kijkt hij naar de jongeren van nu die onze toekomt mee vorm zullen gaan geven?
“De Prijs voor het Kritische Denken is een lovenswaardig en noodzakelijk initiatief. Het is een torenhoog cliché maar jongeren zijn de toekomst. We leven niet in een tijdperk van verandering, maar in een verandering van tijdperk. Waarin angst en onzekerheid over de toekomst de bovenhand nemen. En we laten langzaam een periode achter ons die gekenmerkt werd door de val van De Muur, de doorbraken van het internet en sociale media, de invoering van de euro, open grenzen, maatschappelijk engagement en bewustwording rond de klimaatopwarming. Dat tijdperk, waarin de krachten van het verkennen en het verbinden maatschappelijk dominant waren, komt geleidelijk achter ons te liggen. Met name tieners, en dus ook de laatstejaars van het middelbaar, bevinden zich op dat scharniermoment. We schuiven naar een tijdperk waarin het wetenschappelijk onderzoek in vraag wordt gesteld en complottheorieën regeren.”
In ‘De Toekomst is Terug’ zoekt Fons Van Dyck de sleutel in een mix van vier krachten: die van verkennen, verbinden, veroveren en verdedigen. Welke van die krachten de bovenhand haalt, zal volgens hem bepalen hoe de toekomst uitdraait. “Waar het verbinden onder druk komt te staan, zie je dat veroveren en verdedigen de overhand zullen krijgen. Met veroveren bedoel ik de strijd om de politieke, militaire en economische macht te grijpen. De kracht van het verdedigen zie je terug in tribalisme, nationalisme en de terugkeer naar traditionele waarden waardoor de positie van onder meer de vrouw opnieuw onder druk komt te staan.”
“Kritische mensen moeten in dat tijdperk twee dingen doen. Ten eerste de realiteit onder ogen durven zien en daar niet naïef in zijn. Het kritisch denken zit in een tegenstroom. Het doet me denken aan het nummer ‘Up the Down Escalator’ van de Britse postpunkband The Chameleons. Het roept het beeld op van dat we in tegenstroom stappen, in tegenovergestelde richting een roltrap oplopen. Belgische en Nederlandse wetenschappers die in de VS werkzaam zijn, durven enkel nog anoniem kritiek te uiten tegen het regeringsbeleid. Die angstcultuur zie je ook in de bedrijfswereld, ondernemingen worden voorzichtig. Redenen te over om jongeren kritisch te leren denken en dat ook in de toekomst te blijven doen.”
“Dat het verbinden onder druk staat, zie je onder meer aan de groeiende overtuiging dat je alleen maar kunt slagen ten koste van de anderen. Dat professioneel succes hebben een soort van loterij is. Het is een pessimistische visie van gebroken dromen. Jarenlang was het hebben van een universitair diploma de springplank naar een succesvolle carrière. Die droom komt op de helling te staan. Mijn generatie maakte dat in de jaren 80 ook mee. De positieve kijk is dat er meer en meer signalen zijn van een tegenbeweging en dat is hoopvol. Het is deze generatie van tieners die de loop van de geschiedenis zal bepalen en in welke mate we heelhuids uit dit tijdperk komen. Ofwel versterken ze de krachten veroveren en verdedigen, ofwel gaan ze Up the Down Escalator.”
