“We hebben vorige nacht actie ondernomen om een oorlog te voorkomen”, zo legde Donald Trump de liquidatie van de Iraanse generaal Qassem Soleimani uit. “We zijn niet tot deze actie overgegaan om een oorlog te beginnen.” Het lot van het MiddenOosten zal de komende dagen grotendeels afhangen van de wijze waarop het Iraanse regime deze woorden van de Amerikaanse president interpreteert. De aanslag wakkert onvermijdelijk de vijandigheid aan, maar de kans is klein dat Teheran hem ziet als een oorlogsverklaring. De schaduwoorlog tussen de Verenigde Staten en Iran zal verder gaan. Minstens even belangrijk echter wordt de schaduwdiplomatie.

Dit opiniestuk verscheen eerder op demorgen.be (+).

De uitleg van Donald Trump was zoals gewoonlijk onhandig, maar niet onbelangrijk. Men kan het vergelijken met een kooivechter die net iemand een stomp onder de gordel heeft verkocht en meteen enkele stappen achteruitzet om de situatie wat te laken bekoelen. Waarschijnlijk heeft een combinatie van factoren geleid tot de aanval. Om te beginnen hadden de Amerikanen nog een flinke rekening openstaan na de Iraanse aanval op de Saudische olie-installaties in september vorig jaar. Daarnaast signaleert Washington dat Soleimani opnieuw bezig was met de voorbereiding van nieuwe aanslagen op Amerikaanse doelwitten in de regio.

Voorts was Soleimani een persoonlijke rivaal geworden van bijvoorbeeld buitenlandminister Mike Pompeo. Pompeo heeft talrijke keren de rol van de Iraanse generaal in het Midden-Oosten onder de aandacht gebracht. Vorig jaar schimpte Soleimani dat hij een brief van Pompeo niet eens opende. Dan speelt ook nog mee dat de Trump-administratie met de actie wellicht wil duidelijk maken dat het krachtiger handelt dan Barack Obama, onder wiens presidentschap wellicht een kans om Soleimani te elimineren werd gemist in 2007. Dixit Trump: “Hij moest al vele jaren eerder zijn neergelegd.”

In het beste geval interpreteert Teheran de aanslag ook op deze wijze: een harde uithaal in een hard conflict. Dan stelt zich uiteraard de vraag hoe de Iraniërs het Amerikaanse doel in dat conflict zien. In 2018 stapte Washington uit het internationaal akkoord dat Iran beperkingen oplegde voor wat betreft zijn nucleaire programma. Sindsdien wordt gesproken over een campagne van maximale druk. Waar het Washington met die campagne om te doen is, is niet alleen het voorkomen van Iraanse kernwapens, maar ook het inperken van het Iraanse rakettenprogramma én van de guerrillaoorlog die het in talrijke landen voert: Irak, Syrië, Libanon, Jemen, enzovoort. Kortom: de Trump-administratie wil eigenlijk dat Iran bijna eenzijdig de nederlaag erkent in zijn strijd tegen de Verenigde Staten en belangrijke regionale bondgenoten als Israël en Saudi-Arabië.

 

Als we in het beste geval een escalatie van het conflict tussen Iran en de VS voorkomen, dan nog betekent dat allerminst het einde van dat conflict.

 

Ook nu rijst de vraag hoe Iran dit interpreteert. Het meest zinvolle uitgangspunt is dat het regime vooral zijn eigen overleven wil garanderen. Het gaat daarbij om de macht van grootayatollah Ali Khamenei, een toplaag van een dikke miljoen clerici, bureaucraten en militairen, alsook miljoenen andere Iraniërs die hun rijkdom danken aan het huidige bestel, de staatsbedrijven, enzovoort. Het beantwoorden van de eliminatie van Soleimani en de politiek van maximale druk met escalatie en mogelijk oorlog, betekent sowieso het einde van de islamitische republiek. Het wordt zélfs moeilijk de schaduwoorlog, waarbij het de VS bestrijdt met moderne guerrilla, nog eens vijf jaar lang vol te houden.

De Iraanse economie kreunt. In landen als Irak en Libanon klinkt er ook steeds meer kritiek op de Iraanse inmenging. Iran zit echt in het nauw: economisch, diplomatiek en militair. Rondom Iran hebben de Amerikanen nu zestig gevechtsvliegtuigen in naburige landen en nog eens ongeveer hetzelfde aantal aan boord van de USS Harry Truman, naast negental andere oorlogsschepen. Nog eens vijf jaar lang maximale druk onder Donald Trump wordt lastig.

In een rationeel scenario zou men dan kunnen veronderstellen dat Iran de komende maanden gemeen zal terugslaan, maar nét niet gemeen genoeg om een oorlog te riskeren. Als de komende zomer bevestigd wordt dat Trump het meeste kans blijft maken om herverkozen te worden, zou Iran opnieuw kunnen investeren in schaduwdiplomatie met als doel minstens wat strafmaatregelen te verlichten. Tezelfdertijd zou het kunnen afwachten hoe de relaties tussen Washington, Peking en Moskou evolueren, om bij die andere grootmachten misschien wat ruimte te krijgen. Maar elke inschatting houdt ook rekening met het feit dat de internationale politiek nooit helemaal nuchter en rationeel is. Verder: als we in het beste geval een escalatie van het conflict tussen Iran en de VS voorkomen, dan nog betekent dat allerminst het einde van dat conflict.