Hij ging voor een weekendje op en af naar San Francisco om er de Christian B. Anfinsen Award in ontvangst te nemen. Deze internationale prijs erkent baanbrekende ontwikkelingen in de wetenschap rond eiwitten. Amper thuis, voelen we hem aan de tand. Jan Steyaert is professor in de structurele biologie aan de VUB en Wetenschappelijk Directeur van het VIB-VUB center voor Structurele Biologie. “Nu werkt iedereen met nanobodies. Je ziet dan ook meer en meer toepassingen daarvan in de geneeskunde.”
Hoe belangrijk is die prijs voor jouw onderzoek? Gaan er deuren voor je open?
“Het is vooral een prijs met veel academische erkenning in de wereld. Ze wordt al zo’n 25 jaar uitgereikt door The Proteïn Society aan topwetenschappers. Het is een waardering door de top-peers, ik sta daarmee in een mooi rijtje. De award is genoemd naar een van de grondleggers van ons vak, Christian B. Anfinsen die de Nobelprijs in 1973 ontving. Hij betekende voor de biochemie net zo veel als Einstein voor de fysica of Schrödinger voor de scheikunde betekent hebben.”
Zie jij jezelf in de voetsporen van Anfinsen treden en ooit de Nobelprijs winnen?
“Absoluut niet. Ik heb misschien een bepaalde reputatie, maar heb nooit een doorbraak gegenereerd die Nobelprijswaardig zou kunnen zijn. Je kunt meestal vrij goed voorspellen wie er de komende jaren de Nobelprijs gaat winnen, de laatste winnaar in ons vakgebied had iedereen bovenaan het lijstje staan. Ik doe overigens niet aan wetenschap om een prijs te winnen. Natuurlijk helpen prijzen zoals de Anfinsen Award wel om je cv aan te dikken en om deuren te openen.”
Zal jouw onderzoeksdomein, de nanobodytechnologie, voor meer doorbraken zorgen?
“Er komen zeker nog meer innovatie op de markt. Alle grote farmabedrijven halen die nanobodytechnologie binnen sinds de patenten grotendeels afliepen in 2018. Vroeger was er de technologie met de klassieke antilichamen, wat de referentie was gedurende 40 jaar. Nu werkt iedereen met nanobodies. Je ziet dan ook meer en meer toepassingen daarvan in de geneeskunde. Toevallig was de spreker voor mij in San Francisco een topwetenschapper in de geneeskunde. Na mijn lezing nodigde hij me uit om samen iets te gaan eten. Ik had het niet meteen door, maar het was de eerste keer dat ik met een miljardair aan tafel zat. Hij bezit talloze spin-offs en was een van de oprichters van Moderna, dat onder meer het vaccin tegen aids ontwikkelde. Die man nodigde me natuurlijk niet zomaar uit. Nanobodytechnologie wordt ook gebruikt in de spin-offs en bedrijven die ik mee heb helpen oprichten. Eind dit jaar start ik op de Bio Incubator Brussels van het VIB-VUB Centrum voor Structurele Biologie een nieuwe farmaspin-off mee op, die ook gebruik zal maken van deze technologie. In die context zijn dergelijke internationale contacten wel belangrijk.”
“De grote instellingen in Europa zijn nu in staat om de toppers naar Europa te halen”
Hoe moeten we jouw lezing daar zien? Als een verplicht dankwoordje of deel je daar ook onderzoeksresultaten?
“Het was een wetenschappelijke lezing. Ik heb 15 minuten kunnen spenderen aan mijn verhaal van de laatste 20 jaar. De laatst 10 minuten bracht ik compleet nieuwe onderzoeksdata. Ook de technologie waarrond de nieuwe spin-off in Brussel gebouwd zal worden, heb ik daar voor het eerst uit de doeken gedaan.”
Heb je tijd gehad om andere wetenschappers te spreken?
“De tijd was beperkt, maar tijdens enkele gesprekken ving ik wel op dat de wetenschap in de VS zwaar onder druk staat door president Trump. Die heeft heel veel fondsen geblokkeerd. Veel wetenschappers kunnen bijvoorbeeld daardoor niet meer naar congressen gaan. Er wordt over dit probleem gesproken, maar het ligt zodanig gevoelig dat niemand het achterste van zijn tong durft te laten zien. Ze hebben schrik. In de wetenschappelijke gemeenschap is het een dramatisch issue. Harvard is voorlopig kapitaalkrachtig genoeg om deze ambtstermijn van Trump te overbruggen, maar veel kleinere universiteiten zitten nu al zonder geld. Daarnaast zijn ook de talloze green cardhouders bang. De VS heeft 30 jaar lang geteerd op import van wetenschappelijke excellentie. De doctoraatsstudenten en de PhD’s zijn bijna allemaal immigranten waarvoor nu alle deuren gesloten worden.”
Biedt dat opportuniteiten voor Europa, voor de VUB of de Bio Incubator?
“Er gaan zeker Amerikaanse wetenschappers en mensen die anders hun postdoc of PhD in de VS zouden doen naar hier komen. De grote instellingen in Europa zijn nu in staat om de toppers naar Europa te halen en mogelijk kan de VUB er ook een aantal aanstellen. De kans is niet denkbeeldig dat de grote Amerikaanse investeringsfondsen voor wetenschappelijk onderzoek zelf ook naar Europa gaan kijken. Want ook investeerders zoeken naar stabiliteit en die is daar nu ver te zoeken. Een ander belangrijk punt om goed over na te denken, is het feit dat de EU-wetenschappers verplicht om hun onderzoeksdata publiek te maken. De vraag is of dat in de huidige omstandigheden wel verstandig is, want je traint er gratis de Amerikaanse AI-systemen mee. Bovendien zit al onze dataopslag op servers in de VS. Blijven we dat met die zotte president aan het roer doen?”
Bio Jan Steyaert
Jan Steyaert is professor in de structurele biologie aan de VUB en Wetenschappelijk Directeur van het VIB-VUB Center for Structural Biology. Zijn innovatieve toepassingen van nanobodies – kleine, krachtige antilichamen – als moleculaire hulpmiddelen, heeft onderzoekers wereldwijd in staat gesteld om dynamische eiwitten in specifieke functionele conformaties vast te leggen. Zijn huidige werk richt zich op het ontwerpen van Nanobodies als onderzoekstools in de biotechnologie en moleculaire farmacologie, en op de ontdekking van nanobodies om geneesmiddelen te ontwikkelen. Jan Steyaert is medeoprichter van Ablynx en Agrosafve, en oprichter van ConFo Therapeutics, drie succesvolle VUB biotech-spin-offs die de unieke familie van Nanobodies valoriseren in de landbouw of therapie. Op 27 juni ontving hij de prestigieuze Anfinsen Award op het congres van The Proteïn Society voor zijn baanbrekend onderzoek. Eind dit jaar start hij een nieuwe spin-off in de Bio Incubator Brussels.