Aan de Vrije Universiteit Brussel voert de onderzoeksgroep Pain in Motion onderzoek naar pijnbeleving en pijneducatie bij kanker. Welke pijnen ervaren kankerpatiënten? ​ En hoe leren ze met deze pijnen omgaan? ​ Doctoraal onderzoeker Astrid Lahousse, verbonden aan de onderzoeksgroep, geeft duiding. Door kennis en experten rond kanker te bundelen wil de VUB bijdragen tot een betere maatschappelijke bewustwording rond kanker en kankeronderzoek.
Jij werkt als doctoraal onderzoeker bij de onderzoeksgroep ‘Pain in Motion’ aan de VUB. Een multidisciplinaire onderzoeksgroep waarbij innovatief onderzoek verricht wordt naar een beter begrip van ‘pijn’ bij onder andere kankerpatiënten. Kan je kort toelichten wat dit onderzoek precies inhoudt?
Pain in Motion voert onderzoek naar non-farmacologische therapieën voor patiënten die kampen met langdurige pijn. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) raadt medicatie aan om de pijn te verminderen die ontstaat tijdens een kankerbehandeling. Maar er bestaan helaas geen richtlijnen om pijn te behandelen na het overwinnen van kanker. Dit is nochtans nodig want studies wijzen uit dat bijvoorbeeld 1 op de 3 vrouwelijke borstkankeroverlevers kampt met persisterende pijn die niet meer verklaarbaar is door de aanwezigheid van kanker. In deze gevallen is het langdurig innemen van pijnmedicatie de meest voorgestelde therapie, maar dit is door de neveneffecten niet voor iedereen de beste oplossing.
In mijn doctoraatsonderzoek probeer ik bijvoorbeeld na te gaan of therapieën zoals ‘PNE’ (neurofysiologische pijneducatie) en ‘gedragsmatige therapie’ ingezet kunnen worden bij patiënten die borstkanker hebben overleefd. Eerdere studies van Pain in Motion hebben reeds aangetoond dat deze therapievormen daadwerkelijk voordelig kunnen zijn voor de pijnbeleving én de levenskwaliteit van patiënten. Bij PNE wordt de werking van pijn uitgelegd op een neurofysiologische manier. Zo legt de therapeute bijvoorbeeld uit dat pijn werkt zoals een alarmsysteem en ons lichaam verwittigt tegen gevaar. Bij patiënten met chronische pijn is dit alarmsysteem ontregeld en helpen wij deze patiënten om hun eigen alarmsysteem te herstellen. In ons onderzoek aan de VUB doen we dit aan de hand van pijneducatie en gedragsmatige therapie waarbij dagelijkse activiteiten gradueel worden opgedreven zodat de patiënt weerbaarder wordt om alledaagse taken uit te voeren. ​
Zijn er verschillende soorten pijn? Van welke pijn en pijnbeleving wordt er gesproken bij kankerpatiënten?
Onze onderzoeksgroep heeft samen met een internationaal en multidisciplinair pijnspecialistenteam een uitgebreid classificatiesysteem ontwikkeld om zo goed mogelijk de verschillende pijntypes te onderscheiden of om na te gaan welk pijntype primeert indien er verschillende pijntypes aanwezig zijn. Door deze classificatie kunnen pijnbehandelingen zo specifiek mogelijk aangepast worden aan de noden van de patiënt. Bij kankerpatiënten zien we bijvoorbeeld dat er sprake is van een combinatie van drie verschillende soorten pijn die onderverdeeld kunnen worden op basis van oorzaken.
Ten eerste is er sprake van nociceptieve pijn; dit is pijn die ontstaat door schade zoals een wond of een ontsteking. Bij borstkankeroverlevers is dit meestal te wijten aan een verdikt littekenweefsel na de operatie of een verminderde mobiliteit aan de schouder. ​ Ten tweede is er ook neuropatische pijn; dit ontstaat als gevolg van schade aan het zenuwstelsel die instaat voor gevoel. Patiënten die chemo hebben gekregen ondervinden regelmatig neuropatieën in handen en voeten. Ten laatste is er ook de nociplatische pijn die omschreven wordt als pijn die ontstaat vanuit een veranderde nociceptie. Dit wil zeggen dat patiënten langdurige pijnklachten kunnen blijven hebben, ondanks dat er geen actuele of dreigende weefselschade meer is. Aangezien kankerpatiënten langdurig blootgesteld worden aan zware behandelingen, kan in sommige gevallen de acute pijn overgaan op langdurige en aanhoudende pijn. Dit komt dan niet meer door een specifieke beschadiging in het lichaam, maar eerder door een verandering in het zenuwstelsel die het lichaam overgevoelig maakt. ​
‘Kankervrij’ betekent helaas niet altijd het einde van de pijn, maar zijn er verschillen in de pijnbeleving van patiënten tijdens en na de behandeling van kanker?
afhankelijk van het stadium in dewelke de patiënt zich bevindt, kan de pijnbeleving inderdaad veranderen. Gedurende de kankerbehandeling ervaren patiënten de pijn als deel van hun behandeling. Gedurende de behandeling wordt er ook kortijdig pijnmedicatie voorgeschreven. Na de behandeling zou de pijn moeten verdwijnen maar we zien dat bij 1 op de 3 patiënten er toch nog sprake kan zijn van ​ langdurige pijn. Voor langdurige pijn wordt er best geen pijnmedicatie voorgeschreven omdat deze voor veel neveneffecten kan zorgen en er gewenning kan optreden. Pijnklachten kunnen ook voor angst zorgen omdat de meeste patiënten hun kanker hebben ontdekt door pijn en dus angstig zijn om te hervallen. Angst, stress, een gevoel van onrechtvaardigheid en overmatig piekeren zijn eveneens allemaal factoren die de pijn kunnen onderhouden op lange termijn.
In een onderzoek naar belangrijke factoren in het behandelen van chronische pijn na kanker, werd er vastgesteld dat patiënten onvoldoende kennis hebben over pijnbestrijdingsmethodes tijdens en na een kankerbehandeling. Op welke manier probeert ‘Pain in Motion’ bij te dragen aan pijneducatie binnen de gezondheidssector?
De Pain in Motion onderzoeksgroep voorziet verschillende opleidingen rond pijneducatie in verschillende instellingen en ziekenhuizen over heel Vlaanderen. We zijn regelmatig aanwezig op nationale en internationale congressen om ons werk kenbaar te maken bij zorgverleners. We proberen ook onze onderzoeksresultaten te delen met oncologische zorgverleners. Daarnaast leiden we clinici op om pijn beter uit te leggen aan kankeroverlevers. Dit doen we via online & live scholingen voor het werkveld en ook via onze nauwe samenwerking met de opleiding tot oncologiefysiotherapeut van de Berekuyl Academy in Nederland.
Wat kunnen jullie patiënten aanraden om hun pijn te verzachten tijdens en/of na een kankerbehandeling?
We adviseren de patiënten om gedurende en na de behandeling hun zorgverleners zoveel mogelijk aan te spreken over hun klachten. Indien de patiënt hierover niet praat kan de zorgverlener hierbij ook niet helpen. Hiernaast adviseren we de patiënten om een gezonde levensstijl te volgen waarbij de patiënt attent is voor een regelmatig slaapritme, gezonde en gevarieerde voeding, niet te roken, zo min mogelijk alcohol te drinken, stress te reduceren aan de hand van relaxatieoefeningen, meditatie, yoga of beweging en als laatste om ook voldoende fysiek actief te zijn. Ze kunnen een invloed hebben op de pijn en de regulatie van een verkeerd ingesteld pijnalarmsysteem, maar ook de kans op herval en andere gezondheidsproblemen reduceren. ​
Meer informatie over de onderzoeksgroep ‘Pain in Motion’.
Vrije Universiteit Brussel en UZ Brussel in strijd tegen kanker
Zaterdag 4 februari is het Wereldkankerdag, de dag waarop wereldwijd wordt stilgestaan bij de impact van kanker. Als Urban Engaged University zet de Vrije Universiteit Brussel zich in voor de strijd tegen kanker door middel van onderwijs en wetenschappelijk onderzoek. Het UZ Brussel, het universitair ziekenhuis van de VUB en verbonden aan de faculteit Geneeskunde en Farmacie, is een belangrijke partner in zorg, onderwijs en onderzoek.
Door kennis en experten rond kanker te bundelen, willen beide instellingen bijdragen tot een betere maatschappelijke bewustwording rond kanker en kankeronderzoek. Want meer awareness is nodig ter preventie en genezing van kanker én het komt ook de zoektocht naar kankerremedies en het welzijn van kankerpatiënten ten goede.