Elke dag krijgen meer dan 100 Vlamingen te horen dat ze kanker hebben. Hoewel de overlevingskansen de laatste decennia gestegen zijn, blijven sommige kankers erg moeilijk te behandelen. Talloze onderzoekers wereldwijd speuren dan ook naar gloednieuwe strategieën om de ziekte te bestrijden. Eén van hen is professor Damya Laoui. Zij is naarstig op zoek naar een kankervaccin. Daarmee hoopt ze tegen 2030 een oplossing te hebben voor patiënten waarbij de huidige behandelingen geen definitieve oplossing bieden.
Ze is slechts 34 jaar oud, maar werd in 2018 door het tijdschrift New Scientist reeds uitgeroepen tot het grootste wetenschapstalent van Vlaanderen en Nederland. Het jaar voordien verscheen ze op de lijst van de "European Innovators under 35" van het prestigieuze Massachusetts Institute of Technology.
Professor Laoui doet met haar team baanbrekend onderzoek naar een nieuwe therapie tegen kanker. Zal zij ervoor zorgen dat kanker over 10 jaar een chronische ziekte wordt? "Als ik dat zou zeggen, hangt morgen heel België aan mijn telefoon om te vragen waar ze de behandeling kunnen krijgen. Helaas gaat wetenschappelijk onderzoek niet zo snel, al boeken we wel mooie vooruitgang."
Die vooruitgang is vooral te danken aan een vrij recent inzicht. “Vroeger dacht men dat tumoren alleen maar uit corrupte cellen bestonden. Nu weten we dat dat niet zo is. Sterker nog: sommige cellen uit de tumor kunnen we zelfs gebruiken om ons lichaam te vaccineren tegen een mogelijk herval of om kleine uitzaaiingen te vernietigen.”
Eigen immunsysteem inschakelen
Laoui vertelt ons dat het inzicht helemaal past binnen een bredere evolutie in het kankeronderzoek. "Naast het wegsnijden van tumoren, bestraling en chemotherapie komt de zogenaamde immuuntherapie stevig opzetten. Daarbij worden cellen uit ons eigen lichaam ingezet om de ziekte te bestrijden."
Omdat er heel wat verschillende vormen van immuuntherapie zijn, focust Laoui zich aan de Vrije Universiteit Brussel en het Vlaams Instituut voor Biotechnologie (VIB) vooral op het ontwikkelen van een kankervaccin. "Veel patiënten ondergaan eerst een operatie om hun tumor te laten verwijderen. Wij willen de gezonde afweercellen uit die tumor halen. Doordat die in de tumor gezeten hebben, weten zij precies hoe tumorcellen eruit zien en kunnen ze deze herkennen. Ze zorgen eigenlijk voor een soort geheugen tegen de kanker die we al eens gehad hebben", legt professor Laoui uit.
"Wanneer we de afweercellen dan terug inspuiten in het lichaam kunnen ze ons beschermen tegen een mogelijk herval. Daarnaast kunnen ze in het lichaam van de behandelde patiënt ook op zoek gaan naar kleine uitzaaiingen, die te klein waren om voor de operatie door de arts opgemerkt te worden."
Het kostenplaatje
In muizen werkt de behandeling al, en daar leidt ze soms tot indrukwekkende resultaten. De technologie is op dit moment dan ook klaar om voor het eerst getest te worden op een kleine groep mensen. Maar het geld daarvoor ontbreekt – iets wat we al van bijna elke wetenschapper in deze reeks te horen kregen.
"Twee jaar geleden zei ik dat het nog twee jaar zou duren voor we de eerste testen op mensen zouden doen. Ik ga die uitspraak vandaag gewoon nog eens herhalen. Het grote probleem is dat de apparatuur om de goede cellen uit een menselijke tumor te halen handenvol geld kost. Maar als er ineens een grote donatie komt, kan het plots heel snel gaan."
Naast de financiële steun van onder andere Kom op Tegen Kanker probeert Laoui daarom ook op eigen houtje de nodige financiering voor haar onderzoek bij elkaar te krijgen. Dat doet ze voornamelijk via het VUB-Yamina Krossa Fonds, vernoemd naar de oprichtster en tevens drijvende kracht achter de vzw Benetiet – die er in 2016 in slaagde om borstreconstructies voor borstkankerpatiënten volledig terugbetaald te krijgen. Nu die strijd gestreden is, wil Krossa mee haar schouders zetten onder het onderzoek naar een kankervaccin.
Rolmodel
Met zo’n vaccin hoopt Laoui tegen 2030 alvast een verschil te kunnen maken in een aantal mensenlevens. "Ik zal pas trots zijn als er ooit patiënten door mijn onderzoek geholpen worden. Dat kan gaan van het laten overleven van terminale kankerpatiënten, tot ervoor zorgen dat patiënten die genezen verklaard zijn ook effectief nooit meer hervallen. Voor de meeste soorten kanker ben ik er echt van overtuigd dat er over 10 jaar oplossingen zullen zijn voor diegenen die met de huidige therapieën niet geholpen kunnen worden."
"Alleen zullen ze wellicht pas over twintig of dertig jaar betaalbaar zijn, wanneer bijvoorbeeld de patenten vervallen zijn. Tenzij de overheid tussenkomt natuurlijk." In dat verband stoort Laoui zich soms aan het gebrek aan communicatie naar patiënten toe, vooral over welke financiële impact een kankerbehandeling zal hebben.
Laoui is duidelijk een vrouw met een missie, en niet alleen op puur wetenschappelijk vlak. Ze is ook bijzonder trots op de weg die ze als vrouw en moeder in de academische wereld heeft afgelegd. "Een rolmodel wil ik mezelf niet noemen. Maar ik vind het wel belangrijk dat meisjes en jonge vrouwen zien dat een academische carrière gewoon kan en mag gecombineerd worden met een gezin. Nog veel te vaak worden wij ontmoedigd om dit pad te kiezen, en ook dat moet in de toekomst veranderen."
Over 10 jaar zullen er voor sommige kankers oplossingen bestaan waar nu nog geen therapie voor is