Dit opiniestuk verscheen eerder op demorgen.be (+).
Dat moest de ontwikkeling van Iran tot nucleaire macht verhinderen of alleszins uitstellen. Europa en Obama's VS waren er blij mee. Landen als Saudi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten en Israël spaarden hun kritiek niet. Iran had zich in het verleden niet erg betrouwbaar getoond, de deal is beperkt in de tijd, zo mag vanaf 2024 weer uranium worden verrijkt, de controles op naleving worden ontoereikend geacht, de ontwikkeling van raketten valt niet onder het akkoord, niets wordt gedaan tegen het agressieve buitenlandse beleid van Iran dat zich mengt in onder meer Syrië, Libanon en Jemen of aan zijn ontkenning van het bestaansrecht van Israël (waarvoor de raketten bedoeld zijn).
Deze overwegingen, alsook de overtuiging dat hij een niet te evenaren "dealmaker" is, brachten Donald Trump ertoe in mei 2018 het JCPOA op te zeggen. Hij wil heronderhandelen om de vermelde tekorten van het akkoord ongedaan te maken. Hij doet dat zonder met Europa te overleggen en in de overtuiging dat hij Iran murw kan slaan met harde economische sancties.
De Iraniërs stellen luidop de retorische vraag waarom Europa zo met zich laat sollen.
Europa vs. Amerika
Die laatste sorteren effect. Terwijl Iran in mei 2018 nog 2,6 miljoen vaten olie per dag exporteerde, waren er dat 350.000 in juni 2019. De maandelijkse inkomsten van de olieverkoop (bij de 3,5 miljard dollar) smolten als sneeuw voor de zon. De Iraanse economie kromp met 6 procent, de waarde van Irans valuta halveerde. De bevolking lijdt en wordt onrustig. Een paar keer al kwamen we dicht bij een oorlog. Er was de sabotage van Saudi-Arabische oliewinning en de aanval op tankers in de Perzische golf. Iran wordt daarvan verdacht, maar ontkent elke betrokkenheid. Het geeft wel te kennen het akkoord stapsgewijs te verlaten, zolang de sancties niet worden opgeheven.
Zo hervatte het de verrijking van uranium in de ondergrondse faciliteit Fordow, diep onder de rotsen: militair moeilijk tot onmogelijk uit te schakelen. Europa wil voorkomen dat het akkoord helemaal teloorgaat en de basis voor onderhandelen verdwijnt. De Franse president Macron die zich steeds meer ontpopt tot Europees staatsman, wil een kredietlijn van 15 miljard euro openen voor de Iraniërs. Dat kan echter niet zonder de goedkeuring van Trump, zodat de Iraniërs zich afvragen waarom ze Macron dan als tussenpersoon nodig hebben. Zij stellen ook luidop de retorische vraag waarom Europa zo met zich laat sollen, ook als zijn eigen bedrijven en ondernemingen daar onder lijden.
De vluchtelingen zijn een van de argumenten die Iran gebruikt om Europa wakker te schudden.
Ondertussen is het onwaarschijnlijk dat Iran door de knieën gaat. Nog los van de vraag of wij baat hebben bij een volksopstand aldaar, lijkt de repressiecapaciteit van het regime in staat die in de kiem te smoren (zie recente verslagen van Amnesty International). Waarschijnlijk krijgen de zogeheten hardliners er nu de bovenhand. De mensen die zeggen: kijk naar Noord-Korea, die maken hun bom, testen ze en dan wordt hun grote leider de vriend van Trump, een "ware patriot". In 2021 gaan de Iraniërs stemmen. Uit opiniepeilingen blijkt dat de meerderheid van de bevolking het JCPOA inmiddels niet meer lust.
De belangen van Europa en Amerika lopen hier ver uit elkaar. Europa wordt veel zwaarder getroffen dan Amerika door instabiliteit in het Midden-Oosten. Iraanse hoogwaardigheidsbekleders leren van Erdogan hoe ze vluchtelingen kunnen gebruiken als drukkingsmiddel. Er verblijven zowat vier miljoen Afghaanse vluchtelingen in Iran. Loodzwaar voor het overheidsbudget. Onhoudbaar met die sancties, zo laat het regime inmiddels aan onze Europese leiders weten: als er niets verandert, zal Iran die mensen moeten laten gaan en, wedden, waarschijnlijk keren ze niet terug naar Afghanistan. Noord-West-Europa lonkt.
De vluchtelingen zijn een van de argumenten die Iran gebruikt om Europa wakker te schudden. De nieuwe Europese Commissie die aantreedt, is door haar voorzitster Ursula von der Leyen tot "geopolitieke Commissie" gedoopt. Hopelijk wijst dat op vastberadenheid: hoe maken we ons autonomer ten opzichte van Amerika, wat is nodig om een eigen koers te varen, hoe bevorderen we stabiliteit in het Midden-Oosten, welke doctrine ontwikkelen we voor omgang met dit nieuwe geopolitieke (kern)wapen: de dreiging met vluchtelingenstromen? De bom verenigde in angst, vluchtelingen verdelen.