Deze column verscheen eerder in De Tijd.
In Nederland is de grote winnaar van de verkiezingen een feitenontkenner bij uitstek. Hij mag dan al Hegel en diens uil van Minerva parafraseren, van Hegeliaanse dialectiek geeft hij weinig blijk. Zijn denken is eenzijdig anti. Anti-EU, want de EU is slecht voor Europa. Anti-migratie, want migratie is nog slechter voor Europa. En de klimaatopwarming? Die is eigenlijk helemaal niet slecht, want extreme weersomstandigheden nemen helemaal niet toe. Baudet zwaait met grafiekjes waarmee hij geen enkele expert overtuigt, maar des te meer al die mensen die vrezen dat de klimaatmaatregelen hen duur zullen komen te staan. “Zie je wel, het is niet eens nodig!”
De grootste fout die tegenstanders van populisten en extremisten kunnen maken, is om zelf ook feiten geweld aan te doen door ze heel selectief en bijzonder slordig te gaan gebruiken. Uit electorale overwegingen. Of om te vergoelijken dat noodzakelijke maar onpopulaire maatregelen niet of maar half zijn doorgevoerd.
Echte politiek is eerlijke politiek. Je kan van mening verschillen, dat moet zelfs, maar wie zijn of haar argumenten bewust op leugens of verzinsels baseert, overschrijdt een grens. Het is een prima evolutie dat de media vandaag zoveel aan factchecking doen, zelfs in aparte rubrieken. Want wat is een mening waard als de feiten waarop ze gebaseerd is, uit los zand bestaan? Wat is bijvoorbeeld de Brexit nog waard? Zouden de Britten vandaag nog massaal vallen voor de valse belofte dat er wekelijks 350 miljoen pond naar de Britse gezondheidszorg zal terugvloeien?
De grootste fout die tegenstanders van populisten en extremisten kunnen maken, is om zelf ook feiten geweld aan te doen door ze heel selectief en bijzonder slordig te gaan gebruiken.
Volgende week reikt mijn universiteit zeven eredoctoraten uit onder de noemer figures that matter. Hiermee doelen we op feiten, data en onderzoeksresultaten die ertoe doen. En dan gaat het zeker niet alleen om feiten die alarmbellen doen afgaan – zoals de vaststelling van de klimaatverandering en de menselijke oorzaak hiervan – maar ook om feiten die hoopvol stemmen en die net zo goed een doorn in het oog zijn van wie gelooft dat we catastrofale tijden beleven.
Zo gaat een van de eredoctoraten postuum naar de Zweedse statisticus Hans Rosling, zijn zoon Ola en zijn schoondochter Anna Rosling Rönnlund. Ola en Anna hebben Feitenkennis, het magnum opus van Hans Rosling, na zijn dood in 2017 afgewerkt. Feitenkennis of Factfulness toont aan dat het veel beter gaat met onze wereld dan pakweg 50 jaar geleden. Vandaag is er beduidend minder extreme armoede, minder kindersterfte en zijn er meer onderwijskansen.
Een grote verdienste van de Roslings is dat ze de Gapminder Foundation hebben gesticht. Gapminder heeft software ontwikkeld die internationale statistieken omzet in bewegende, interactieve en aansprekende grafieken. Feiten, cijfers en data alleen zijn dus niet genoeg. Minstens even belangrijk is de manier waarop we die feiten, cijfers en data communiceren, er een overtuigend narratief van maken. Zowel bij hoopgevende data als bij verontrustende vaststellingen.
Vorige week vond op de campus een lesmarathon voor het klimaat plaats, twaalf uur en vijf minuten lang, omdat het volgens initiatiefnemer en wetenschapsfilosoof Gustaaf Cornelis – en ik geef hem geen ongelijk - vijf over twaalf is. De aanwezige studenten en via livestream ook scholieren in heel Vlaanderen konden niet alleen naar uiteenzettingen van klimaatexperts luisteren, maar ze kregen ook een stoomcursus argumenteren, debatteren en opiniestukken schrijven. En dat is goed. De feiten spreken immers niet voor zich. We moeten ze meer dan ooit laten spreken.
Minstens even belangrijk is de manier waarop we die feiten, cijfers en data communiceren, er een overtuigend narratief van maken.