Op 22 april sprak neuroloog Professor dr. Steven Laureys op het symposium van de ‘Medische Wereld’, een van de grootste medische congressen van België en een samenwerking tussen VUB en UZ-Brussel. Thema van de voordracht en bij uitbreiding van zijn hele wetenschappelijke carrière: het menselijk brein.
Steven Laureys is wereldwijd erkend als neuroloog voor zijn klinische en wetenschappelijke studie van het menselijk bewustzijn. Hij schreef meer dan 600 wetenschappelijke artikelen over de studie van de menselijke geest, gedachten, percepties en emoties met behulp van hersenscans bij hersenbeschadiging, bijna-doodervaringen, anesthesie, hypnose en meditatie. Hij begon zijn live gestreamde voordracht vanuit Canada met enkele ademhalingsoefeningen om het publiek op het belang van meditatie te wijzen bij mentale stress.
“Chronische stress is nogal toxisch, ik probeer duidelijk te maken hoe je daar op een andere manier mee om kan gaan. Meditatie is daar een vorm van, het heeft jammer genoeg nog vaak een boeddhistische of esoterische connotatie. Neurologen – en ik zelf ook – beschouwden een behandeling tegen chronische stress lange tijd louter als een passief gebeuren: slik gewoon een pilletje en de angsten zullen vanzelf verminderen. Maar het is duidelijk dat we meer kunnen doen dan dat.”
Geen voorbeeld voor eigen kinderen
Professor dr. Laureys kwam door het noodlot in aanraking met yoga en meditatie. “Als gevolg van een plotse scheiding kwam ik er als papa alleen voor te staan. Ondertussen werkte ik hard verder aan mijn carrière en die optelsom resulteerde in een gedrag dat niet bepaald inspirerend was voor mijn kinderen. Ik begon stevig te roken en te drinken en om mij nog verder te verdoven nam ik er ook nog slaapmiddelen en antidepressiva bij. Tot ik na enkele maanden begon in te zien dat het zo niet verder kon. Ik ontdekte technieken als yoga en meditatie en vanuit mijn professionele optiek als neuroloog wilde ik natuurlijk proberen te begrijpen wat dat allemaal met het brein en het menselijk bewustzijn doet.”
Tegen de stroom in
Het bestuderen van het bewustzijn werd beschouwd als te complex en was nog altijd een taboe toen Laureys in 1986 neurologie aan de VUB ging studeren. “Je moet tegen de stroom in zwemmen omdat het over persoonlijke, subjectieve ervaringen gaat. Toch is de bestudering verschrikkelijk belangrijk. Bij comagevallen en dementerenden merk je pas hoe fundamenteel een goed functionerend brein is. De slagzin van de VUB luidt ‘Scientia Vincere Tenebras’; ik zie hoe langer hoe meer in dat, naast kennis en technologie, ook ervaring en emotie de duisternis kan overwinnen. Kennis is belangrijk maar misschien zetten we te weinig in op die persoonlijke ervaring. Ik kan wel boeddhistische monniken bestuderen met de sterkste hersenscans maar je bent beperkt als je niet geïnteresseerd bent in wat zo’n persoon op dat moment ervaart.”
Uit de ivoren toren
Met zijn Coma Science Group in Luik deed professor Laureys baanbrekend onderzoek. Hij ontdekte dat van een op de vijf comapatiënten de toestand onterecht als ‘vegetatief’ wordt beschouwd. Deze patiënten blijken, bij de juiste prikkeling, wel degelijk over een ‘minimaal bewustzijn’ te beschikken. “Het belang van de ontdekking schuilt in de onschatbare waarde van de mogelijkheid tot waarneming bij de patiënt en tot mogelijke communicatie met die patiënt. Ik heb de stichting Mindcare opgericht om meer aandacht te vragen voor de noden van die patiënten en hun familie. Ik zie dat als onderdeel van een missie om niet enkel vanuit een ivoren toren onderzoek te doen.” Daar past ook de uitgave van het onlangs verschenen boek Breinbreker in, waaraan Laureys aan de hand van 100 tekeningen de werking van het brein beschrijft. Hij geeft ook regelmatig lezingen voor bedrijven en organisaties die met mentaal welzijn begaan zijn.
Bewust VUB
Steven Laureys koos indertijd bewust voor een studie aan de VUB. “Als boerenzoon uit Hoeilaart kwamen de antwoorden op grote levensvragen traditiegetrouw uit het katholicisme. Maar ik kwam er al snel achter dat het niet werkte voor mij. Ik sta eerder achter het adogmatische denken. Terwijl ik onderzoek doe ik Luik, een staatsinstelling waar afwisselend van Opus Dei en de loge de scepter zwaaiden (lacht). Maar we mogen niet te arrogant zijn en dezelfde fout maken als religies. Want in het domein waarin ik werk, het bewustzijn, kun je niet ongevoelig blijven voor andere denkwijzen. Wat is de ziel, is er leven na de dood? Het zijn belangrijke vragen die gesteld worden bij onder meer het abortusdebat en euthanasie. Je moeten dit genuanceerd blijven bekijken zonder te polariseren, ik probeer mij daar zo integer mogelijk in op te stellen.”
Grootste verdienste
Gevraagd naar zij grootste verdienste op medisch vlak aarzelt professor Laureys geen seconde. “De wetenschap stelde dat je in coma onbewust zou zijn. Ons team heeft via hersenscans gedocumenteerd dat dat niet zo is. Mensen die we vegetatief noemden, hebben we een nieuwe naam gegeven: niet-responsief. Dat is trouwens ook zo bij pasgeborenen, aan het levenseinde en bij dementerenden waar onderzoek aantoonde dat meer cognitie en emotie mogelijk is. We hebben geholpen in het reduceren van de onzekerheid na de diagnose en prognose en we hebben ingezet op nieuwe therapeutische mogelijkheden. We kregen kritiek op het feit dat we mensen valse hoop gaven. Ondertussen is het duidelijk dat we als gemeenschap vooral valse wanhoop hadden gecreëerd. Het dogmatisch denken van dat er niets is dat we voor die patiënten kunnen doen, is aantoonbaar fout gebleken. Ik zie mezelf als een bruggenbouwer van een complementaire, integratieve, humanistische geneeskunde.”
Laureys is klinisch neuroloog, auteur, keynote speaker en tegelijk onderzoeksdirecteur bij het Belgisch Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek, directeur van het Centre du Cerveau en GIGA Consciousness onderzoekseenheid aan het UZ van Luik en professor aan het CERVO Brain Research Centre, Universiteit Laval in Canada. Hij is een pionier in het overbruggen van contemplatieve praktijken en wijsheid met geavanceerde neuro-technologie en hersenwetenschappen. Als actief lid van Mind & Life Europe en de Belgische Koninklijke Academie van Geneeskunde is hij een voorstander van meditatie op school en is medeondertekenaar van de Cambridge-verklaring over bewustzijn bij dieren. Prof Dr Laureys heeft vele prestigieuze prijzen ontvangen van o.a. de Europese Academie van Neurologie, de Amerikaanse Society of Cognitive Neuroscience, de Francqui prijs en de Generet prijs van de Koning Boudewijnstichting.