Deze week gaat een nieuwe gaspijpleiding open tussen Rusland en China. Tien miljard euro heeft het project Moskou gekost, maar de energiecorridor zal jaarlijks ongeveer acht miljard euro opleveren. Tezelfdertijd gaan Duitsland en Denemarken ondanks Amerikaans protest door met de bouw van een tweede pijpleiding naar Europa, goed voor nog eens twaalf miljard euro aan extra inkomsten per jaar. De Russische Academie voor Wetenschappen maakt er in een recent rapport geen geheim van: Europa blijft afhankelijk van Russisch gas, en China zal steeds meer invoeren. Het Amerikaanse schaliegas blijft een te duur alternatief en de Europese toevoer uit Noorwegen botst op zijn grenzen. Moskou verwacht de komende tijd minimaal 210 miljard euro per jaar uit de energie-uitvoer op te halen.
Dit opiniestuk verscheen eerder op knack.be.
Vladimir Poetin, die nu precies twintig jaar aan de macht is, hoeft zich voorlopig dus geen zorgen te maken. Goed, de Russische samenleving blijft sclerotisch, de overheid corrupt en de bevolking krimpt jaarlijks met 200.000 mensen. De verwachte economische groei voor de komende jaren ligt evenwel hoger dan die van de eurozone en de overheid heeft een overschot op de begroting. Als je de twee stagnerende mogendheden vergelijkt, gaan de Russen voorlopig handiger met de impasse om. De gemiddelde Rus, zo wijzen bijvoorbeeld de cijfers van onderzoeksbureau PEW uit, is ook meer tevreden over de staat van zijn land dan de gemiddelde West-Europeaan. Rusland is een tanende regionale mogendheid met een economie half zo groot als die van Duitsland, maar Europa lijkt sneller aan zijn retour bezig en het is bijlange niet zeker dat die trend de komende jaren keert.
Een prangend verschil zit in het buitenlands beleid. Europa kiest voor het defensief en trekt zich terug. Rusland zit overal in het offensief. Kijk naar Syrië. Amper waren de Amerikanen er verdwenen, of de Russen plaatsten aanvalshelikopters in een verlaten basis in het noorden van het land. Voor de Russen dient de aanwezigheid in Syrië verschillende doeleinden. Ze versterkt het prestige van Rusland als internationale speler, confronteert het Westen met zijn impotentie en levert met de marinebasis van Tartus een steunpunt in de Middellandse Zee op. Syrië bood een unieke kans om Washington in zijn hemd te zetten. Daarbovenop kunnen de Russen geld verdienen aan de uitvoer van olie naar het land en het opsporen van aardgas voor de Syrische kust.
De EU heeft geen vat op de wijze waarop Rusland inspeelt op de anarchie in grote delen van de Europese buitenrand.
Ook in Noord-Afrika is Rusland aan een charmeoffensief begonnen. De Russische handel met de meeste landen is kleiner dan die tussen de Noord-Afrikaanse landen en de Europese Unie, maar Rusland slaagt er beter in de partnerschappen te versterken. Recent organiseerde Rusland een militaire oefening met Egypte en kondigde het een akkoord van 1,5 miljard dollar aan voor de levering van Su-35-gevechtsvliegtuigen. Egypte is een uitvalsbasis voor de Russen naar Libië. Daar strijden Russische sluipschutters van het huurlingenbedrijf Wagner aan de zijde van krijgsheer Khalifa Haftar tegen de regering in het westen van het land, die schoorvoetend wordt gesteund door de VS en de meeste Europese landen. De inzet voor Moskou: een beetje olie en invloed in de weke onderbuik van Europa. Wie de vluchtelingenstromen kan beïnvloeden, heeft Europa zo op de knieën.
Met Algerije heeft Rusland nog sterkere banden ontwikkeld. Onlangs waarschuwde Moskou dat het Westen er niet aan moest denken zich te bemoeien met de politieke transitie van het land. Algerije is een belangrijke afnemer van Russische wapens. De Russische belangstelling dringt verder door naar het zuiden. In november ontving Vladimir Poetin tal van Afrikaanse staatshoofden voor een top in Sotsji. Opnieuw gaat het om een combinatie van belangen: het Westen jennen, de Russische internationale onderhandelingspositie versterken door aanwezig te zijn in onstabiele landen, wapenverkoop, contracten voor huurlingen, diamanten, goud, energie en steeds meer ook het promoten van kernenergie. Rosatom, het Russische Federaal Agentschap voor Kernenergie, heeft minstens negen Afrikaanse landen benaderd om kerncentrales te bouwen. Er zit flink wat zakelijk opportunisme in Ruslands belangstelling voor Afrika.
Het is wellicht voorbarig om te spreken van een grote strategie van Moskou. De gevolgen voor Europa zijn evenwel aanzienlijk. Aan de ene kant hangt Europa aan het energie-infuus en wordt Poetin slapend rijk. Aan de andere kant heeft de Europese Unie totaal geen vat op de wijze waarop Rusland inspeelt op de anarchie in grote delen van de Europese buitenrand. Rusland gedraagt zich een beetje als een wolvenroedel die rond een verzwakte prooi danst.
