Lezingenserie over geschiedenis en filosofie van kennis

Op woensdag 27 september start aan de VUB een serie lezingen over de geschiedenis en filosofie van kennis. De sprekers zijn vermaarde intellectuelen: de eerste drie zijn socioloog Frank Furedi, wetenschapshistorica Sietske Fransen en historicus Taha Yasin Arslan. Het initiatief is afkomstig van VUB-prof Kees-Jan Schilt, die kennishistoricus en kennisfilosoof op zijn naamkaartje heeft staan. “De lezingenreeks wordt interdisciplinair. Historici, filosofen, literatoren… Ze komen allemaal aan het woord.” Hij ontving in 2022 een ERC starting grant.

Wat is de bedoeling van deze lezingenreeks?

Het centrale thema is kennis in internationaal perspectief. We stellen vragen als: wat is weten? Wat weten we van kennis uit het verleden? Wat betekenen chatbots? Hoe zit het met de ethiek van artificial intelligence?  Het is maatschappij breed, over het heden en het verleden.

Het staat open voor mensen uit alle disciplines en achtergronden; zeker voor wetenschappers en studenten uit de letteren en wijsbegeerte. We moeten de gesloten deuren van onze werkkamers openen en met elkaar in contact treden. Ik zou graag meer verbinding zien.

We willen de drempel laaghouden, terwijl de lezingen van hoog niveau moeten zijn. Ook bachelor-studenten moeten het kunnen begrijpen, zeg maar dat het toegankelijk moet zijn voor goed opgeleide leken. De spreker krijgt drie kwartier voor zijn betoog en daarna komt er drie kwartier een gesprek met het publiek.

Wat doe je met de ERC-starting grant?

Ik ben daarmee het onderzoeksproject Veritace gestart. Veritace richt zich op de invloed van oude wijsheidsgeschriften op de ontwikkeling van de vroegmoderne natuurfilosofie. Tijdens de Renaissance werden werken zoals de Chaldeeuwse Orakels, de Sibyllijnse Orakels, het Corpus Hermeticum en de Orfische Hymnen herontdekt en opnieuw toegeëigend in een prisca sapientia.  Prisca sapientia is een eeuwigdurende traditie die deze geschriften beschouwde als waarheden over God, de mensheid en de kosmos. Alle kennis zou al aan het begin van de mensheid door God aan de mens zijn geschonken. Naast Isaac Newton plaatsten grote wetenschappers als Nicolaus Copernicus, Johannes Kepler, Francis Bacon, Pierre Gassendi, en Gottfried Wilhelm Leibniz, zichzelf allemaal in deze traditie.

Maar tot op heden bestaat er geen uitgebreid verslag van wat ze precies uit deze oude wijsheidsgeschriften haalden en hoe het idee van een eeuwigdurende waarheid hun kennisvorming beïnvloedde. Dat willen we nu doen met mijn project, waarvoor we een half miljoen boeken doorploegen. We zoeken naar wat voor soort quotes er worden gebruikt, welke geschriften worden aangehaald, naar welke auteurs wordt verwezen. Een monnikenwerk natuurlijk, maar tegenwoordig hebben we talloze digitale mogelijkheden en die gaan we op al die werken toepassen.

Wat is je achtergrond?

Ik kom uit een arbeidersmilieu, geboren in Schoonhoven, de zilverstad aan de  Lek. Mijn eerste studies voltooide ik niet en ik heb nog een baan gehad als maatschappelijk werker, voordat ik besefte dat ik een intellectuele uitdaging nodig had. Na mijn natuurkunde van de middelbare school te hebben ingehaald, heb ik de bachelor Natuur- en Sterrenkunde in Utrecht gedaan. Daarna ben ik toegelaten tot een  tweejarige onderzoeksmaster History and Philosophy of Science waar ik cum laude slaagde en kennis maakte met Isaac Newton. Als een van de grootste denkers uit de geschiedenis van de wetenschap, blijft hij mij tot op heden mateloos inspireren en mijn carrière in zekere zin bepalen.

Ondanks dat ik cum laude slaagde, ben ik toen toch mijn geld in de informatica gaan verdienen. Die periode duurde tot 2013 In dat jaar ben ik naar Brighton, Engeland, gevlogen om aan de universiteit van Sussex mee te werken aan het Newton-project. Een bijzondere wetenschappelijke exercitie waarbij ze alle publicaties van Isaac Newton digitaliseren. Geen kleinigheid, want Newton publiceerde immense hoeveelheden tekst over wiskunde, natuurwetenschap, astronomie, theologie en zelfs alchemie.

Na die wetenschappelijke onderneming ben ik aan de universiteit van Oxford terecht gekomen. In 2018  promoveerde ik daar op Newton zijn visie op geschiedenis. Hij hing het idee aan van de Prisca sapientia: de geschiedenis herhaalt zich. God zou alle kennis al aan de mens hebben gegeven. Hij was een van de laatsten die dat nog geloofde.

Mijn ERC-project Veritace is een vervolg op mijn promotieonderzoek. Door Brexit kwam een einde aan mijn wetenschappelijk carrière in Engeland. Een wetenschappelijke kennis aan de VUB - en nu dus collega - had echter een postdoctorale positie beschikbaar die over Isaac Newton ging en mij op het lijf geschreven was. Eenmaal in Brussel beland, heb ik toen met de universiteit Ca'Foscari Venetië mijn aanvraag gedaan voor een ERC-grant, mede omdat Venetië daarin vaak succesvol is. Maar toen de grant werd toegekend, bleken er daar voor mij geen mogelijkheden voor een positie te zijn. Aan de VUB bleef voor mij wel plaats en ondertussen ben ik hier aangesteld als onderzoeksprofessor. Ik kan niet anders zeggen dat ik daar heel blij mee ben: veel animo, geweldige mensen, en heel veel kennis.