Het bezoek van de koning en koningin van België aan de Democratische Republiek Congo (DRC) in juni 2022 omvatte ontmoetingen met studenten in het hoger onderwijs in de DRC, waar het koningspaar luisterde naar de uitdagingen waarmee zij worden geconfronteerd. Net als alle studenten in de wereld zijn de studenten uit de DRC changemakers en vertegenwoordigen zij de toekomst van hun land.
De Democratische Republiek Congo is een land met veel problemen, en de instellingen voor hoger onderwijs - zo'n 800 in een uitgestrekt land - staan voor veel uitdagingen. Het staat al lange tijd zeer laag op de ranglijst van universiteiten en instellingen voor hoger onderwijs op het Afrikaanse continent, vanwege een ernstig gebrek aan expertise en knowhow in het onderwijs. De DRC staat op de VLIR-UOS-lijst van landen voor samenwerkingsprojecten, en ook de VUB heeft door de jaren heen een traditie van partnerschapsprojecten met de DRC, van studenten- en stafmobiliteit tot projecten rond ICT, digitalisering, socio-ecologie en engineering.
Na een voorstudie door Prof. Van Cleemput (UGent) werd in 2011 een project opgestart dat zich toespitst op de evaluatie van de kwaliteit van het hoger onderwijs in de DRC. Het project, met financiering van VLIR-UOS, werd daarna gecoördineerd door professor Arno Libotton van de VUB: "We begonnen het project met zeven instellingen voor hoger onderwijs, geselecteerd door VLIR-UOS. Vier werden toegevoegd met financiering van de Wereldbank. Na vier jaar, toen de financiering door de Wereldbank afliep, wilden we onze 'familie' bij elkaar houden en hebben we de VLIR-UOS-financiering opnieuw toegewezen aan elf IHO's in plaats van zeven."
Het multiplicatoreffect
Hoe kan men de kwaliteit van het hoger onderwijs in een land verbeteren? En dan vooral in zo'n groot land als de DRC, met zo'n 800 instellingen voor hoger onderwijs? Het project maakte gebruik van de "train de trainer"-aanpak en het "multiplicatoreffect". Met andere woorden: maximaal 22 mensen opleiden (2 van elk van de 11 instellingen), die vervolgens op hun beurt hun collega's van andere universiteiten en scholen gaan opleiden, enzovoort. "Tijdens de laatste fase van het project zijn de eenheden voor kwaliteitsborging van de 11 IHO's regionale expertisecentra geworden: CREAQ's (Centre Regional d'Expertise en Assurance Qualité). De mensen die wij hebben opgeleid konden nu anderen van instellingen in hun regio opleiden. Tot nu toe zijn ongeveer 40 instellingen direct en indirect bij het project betrokken en het sneeuwbaleffect zal de komende jaren zeker aanhouden," legt Arno uit.
De eerste analyse van de kwaliteit van het hoger onderwijs in de DRC begon bij de studenten. Hen werd gevraagd hun cursussen, practica en cursusmateriaal te evalueren. Later werden de onderwerpen uitgebreid tot stages, scripties, de steun die zij tijdens hun studie ontvingen, enz. Verschillende opleidingsseminars waren gewijd aan de procedures van het 'zelfevaluatieverslag' en de interne kwaliteitsevaluatie.
In de volgende fase van het project werden andere gebieden van het functioneren van de universiteit onderzocht, zoals onderzoekscapaciteit (aantal publicaties, aantal onderzoekers, aantal postdocs, betrekkingen met internationale onderzoeksinstellingen, enz.) Management en bestuur werden onderzocht (transparantie, communicatie tussen management en faculteitsniveau, besluitvormingsprocedures, enz...). Internationale samenwerking werd onderzocht, aangezien dit een belangrijke rol speelt in de rangschikking van een instelling (aantal samenwerkingsprojecten, uitwisselingsmogelijkheden voor studenten en personeelsleden, enz...).
Van een eenvoudige cursusevaluatie heeft het kwaliteitsborgingsproject een volledige procedure voor institutionele kwaliteitsaudits opgeleverd.
Veranderingen
Ondertussen vonden verschillende veranderingen plaats binnen het onderwijssysteem van de DRC. Er werd een hervorming doorgevoerd naar een L/M/D-opzet - License[i]/Master/Doctorate - en besloten werd dat kwaliteitsborging een integraal onderdeel van deze hervorming moest zijn. Een nieuwe wet bepaalde dat elk IHO een kwaliteitsborgingseenheid van 1 of meer personen moest hebben. Het project voor kwaliteitsborging ging door met al deze veranderingen en ging door met zijn "train de trainer" om zoveel mogelijk IHO's in de DRC te bereiken. De hervorming van de onderwijsstructuur betekende ook dat er een gelegenheid was om naar loopbanen te kijken, elementen van samenwerking met de particuliere sector in te voeren (bijvoorbeeld stages) en ten minste tot op zekere hoogte na te gaan wat de particuliere sector van afgestudeerden verlangt.
Op 22 juni 2022 werd in Kinshasa een slotconferentie georganiseerd, waarmee dit 11-jarige project formeel werd afgesloten. Maar het project bestond niet alleen uit opleidingssessies (waarbij de reis en het verblijf van de deelnemers uit alle hoeken van de DRC werden betaald). Er werd een "Gids AQ!´ ontwikkeld - een handleiding voor de implementatie van een kwaliteitsborgingseenheid - en een kwaliteitsborgingstoepassing voor de smartphone van de student.
Jarenlange internationale samenwerking werpt vruchten af
De ontwikkeling van de app is een verbazingwekkend verhaal, waarbij de resultaten van 3 VLIR-UOS-projecten, in Kenia, Cuba en DRC, aan elkaar worden gekoppeld.
Ongeveer 20 jaar geleden financierde VLIR-UOS een groot IUC-project in Kenia, met onderzoek naar mangroven, gezondheid, afstandsonderwijs en ICT. Het omvatte vier beurzen voor PhD's. Degenen die toen promoveerden, zijn nu zelf hoogleraar informatica. Arno kende hen al 20 jaar en nam contact op met zijn ex-studenten. Het was prof. Elijah Omwenga die het project begeleidde en het met zijn team ontwikkelde. Maar ze kregen input van de andere kant van de wereld, en van weer een ander VLIR-UOS project, dit keer in Cuba. Arno had daar samengewerkt met een doctoraatsstudente (ook een computerwetenschapper) die zich bezighield met programmeermethodes en specifiek keek naar hoe computerprogrammeurs kunnen samenwerken. Haar onderzoeksresultaat werd doorgegeven aan het team in Nairobi, dat het vervolgens gebruikte als methode om de applicatie te ontwikkelen die in de DRC zou worden gebruikt.
Ondertussen werd in de DRC het ANAQ (Agence National d'Assurance Qualité) opgericht onder toezicht het ministerie van Onderwijs (MINESU) en wordt het nu geleid door prof. Constant Nkiama, die vanaf het begin de kwaliteitszorgtrainingen van het project heeft gevolgd. Nu elke IHO verplicht is een afdeling kwaliteitszorg te hebben, is er vertrouwen in de toekomst. Bovendien is het thema kwaliteitszorg al opgepakt in een nieuw VLIR-IUC-project dat aan de universiteit van Lubumbashi is gestart. En dat niet alleen, het multiplicatoreffect gaat ook over de grenzen heen, want in veel Afrikaanse landen is er belangstelling voor kwaliteitszorgprocedures. Ondertussen is de app, die werd ontwikkeld met een methode van onze Cubaanse doctoraatsstudente en het team in Nairobi, al uitgerold in verschillende Congolese instellingen.
"Dit 11-jarige project is bijzonder lonend geweest; we zijn erin geslaagd mensen op te leiden die het hoger onderwijs in de hele DRC willen verbeteren, en we hebben een sneeuwbal in beweging gezet. Uiteindelijk is het het land dat hiervan zal profiteren, dankzij de initiële input van de studenten en het doorzettingsvermogen en de ambitie van degenen die de opleiding volgen", voegt professor Libotton eraan toe.
VLIR-UOS zei op hun Facebookpagina ter gelegenheid van het koninklijk bezoek afgelopen juni aan de DRC: "Door hoger onderwijs worden studenten 'agents of change'; wereldburgers die zich toeleggen op het oplossen van wereldwijde en lokale uitdagingen in hun privé- en beroepsleven en bijdragen aan duurzame ontwikkeling. Onze Congolese studenten zijn een uitstekend voorbeeld van de geest van VLIR-UOS."
We kunnen hieraan toevoegen dat alle betrokkenen bij het kwaliteitszorgproject precies dat hebben gedaan voor het hoger onderwijs in de DRC: ook zij zijn 'agents of change'.
Meer over het project vindt je online. Meer informatie over de algemene samenwerking met de DRC vindt je op deze link.
[1] In wezen een equivalent van ons bachelor-mastersysteem.
