Vluchtelingen en migranten lopen een verhoogd risico op psychische aandoeningen zoals posttraumatische stressstoornis (PTSS) en psychoses, als gevolg van de vaak traumatische ervaringen voor, tijdens en na hun migratietraject. Toch blijkt het voor velen onder hen moeilijk om in België gepaste geestelijke gezondheidszorg (GGZ) te vinden. Onderzoekers van de Vrije Universiteit Brussel (VUB) — dr. Ily Hollebeke, prof. dr. Koen Kerremans, prof. dr. Antoon Cox en Chiara Rao — verbonden aan het Brussels Centre for Language Studies, werken mee aan het Europees onderzoeksproject MentalHealth4All, dat een antwoord biedt op deze zorgwekkende situatie.
Uit internationaal onderzoek blijkt dat taal- en cultuurbarrières vaak drempels vormen naar kwaliteitsvolle GGZ-diensten voor migranten en vluchtelingen. Zorgverleners begrijpen patiënten niet altijd, en omgekeerd. Dit leidt tot frustratie, miscommunicatie en het afbreken van behandelingen. Ook culturele opvattingen over psychische gezondheid en het functioneren van het Belgische zorgsysteem zorgen voor misverstanden. In België vormt de huisarts vaak de eerste toegangspoort tot verdere zorg, maar dit is niet in elk land zo. Veel nieuwkomers weten niet waar en hoe ze hulp moeten zoeken. Een belangrijk doel van het project is dan ook om de toegang tot informatie over lokale geestelijke gezondheidszorg te verbeteren.
Een bijkomende uitdaging is hoe psychische klachten worden benoemd en beleefd. In veel culturen wordt psychisch lijden namelijk uitgedrukt via metaforen of lichamelijke beelden die niet altijd duidelijk zijn voor zorgverleners. Een psychiater noemde het voorbeeld van een cliënt die zijn depressie beschreef als ‘een warme steen in zijn hoofd’.
Om deze drempels aan te pakken, werkten VUB-onderzoekers mee aan MentalHealth4All, een Europees samenwerkingsproject met 13 partners uit 9 landen. Het resultaat is een meertalig, vrij toegankelijk digitaal platform dat zowel zorgverleners als migranten en vluchtelingen ondersteunt. Het platform bevat praktische tools, educatieve video’s over GGZ, en een uitgebreide open-access databank met informatie over geestelijke gezondheid, vertaald in meerdere talen.
De video’s voor profesisonals werden ontwikkeld door de onderzoekers aan de VUB in samenwerking met verschillende zorgverleners (zoals huisartsen, spoedartsen, psychologen, sociaal werkers…) en intercultureel bemiddelaars in België en het buitenland. Deze co-creatie resulteerde in tien video’s rond uiteenlopende thema’s zoals omgaan met culturele verschillen, psychische problemen herkennen en werken met tolken. De video’s zijn niet alleen bedoeld om professionals informatie te bieden, maar fungeren ook als instrument voor zelfreflectie.
“Zowel migranten als hulpverleners ervaren het platform als waardevol,” zegt Koen Kerremans. Toch is er nog werk aan de winkel. We blijven het platform verbeteren op basis van feedback en werken aan de integratie ervan in nationale zorgstructuren. Alleen zo kunnen we op lange termijn duurzame verandering realiseren.
De noden rond geestelijke gezondheidszorg voor migranten beperken zich echter niet tot België. In de hele EU worstelen zorgsystemen met gelijkaardige uitdagingen. Het MentalHealth4All-platform is daarom bewust Europees opgezet: meertalig, cultureel divers en vrij toegankelijk via www.mentalhealth4all.eu. Binnen de EU leven naar schatting 84 miljoen mensen met psychische klachten — extra steun voor kwetsbare groepen is dan ook geen overbodige luxe.