Het boek ‘Een vraag naar waarheid’ nodigt de VUB-gemeenschap uit om na te denken over haar omgang met de waarheid. Voordat u daar nu al mee begint, loont het zeker de moeite om op maandagavond 22 mei naar de boekvoorstelling in de Gotische Zaal van het Brusselse stadhuis te gaan. Na de voorstelling en een gesprek met enkele van de auteurs, zal de veelgeprezen Nederlandse fysicus, wetenschapscommunicator en minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Robbert Dijkgraaf een lezing houden over waarheid en wetenschap. Het hele event vindt plaats in het kader van PACT, de Caroline Pauwels Academy of Critical thinking.
Communicatiewetenschappers Joke Bauwens en Trisha Meyer werkten mee aan de samenstelling van het boek en maakten deel uit van de groep van vijf editors. Zoals zij zelf stellen in de inleiding van het boek, staat de waarheid al ter discussie sinds de mens de vraag naar waarheid stelt. Wij stelden hen twee even oude ‘waarom’-vragen.
Waarom dit boek?
Joke Bauwens: “Waarheid is een vraagstuk waar de wetenschap altijd mee geconfronteerd werd. Vandaag staat het hoog op de agenda van veel onderzoekers omdat zij moeten leren omgaan met weerstand vanuit de samenleving rond hun werk. Bovendien durven ze zichzelf binnen de wetenschap ook meer te bevragen door voorzichtiger om te springen met zekerheden die ze poneren. Vanuit het rectoraat kwam de vraag aan de VUB- onderzoeksgemeenschap hoe zij met het gegeven ‘waarheid’ omgaan en hoe zij erover denken.”
Trisha Meyer: “Het aspect van vertrouwen in, of het in vraag stellen van, politiek en religieuze en wetenschappelijke instellingen, speelt een rol in hoe we ons opstellen tegenover waarheid. Het is belangrijk dat de wetenschap stelt dat ze op zich geen waarheden bezit maar eerder vaststellingen maakt en methodieken gebruikt om tot een waarheid te komen. De verwachting om bepaalde waarheden voor te stellen, kan slechts op grond van een continue zoektocht naar de waarheid tot stand komen. En om die aan het licht te brengen in een maatschappelijke context waarbij er heel veel vragen gesteld worden. Denk maar aan de pandemie, waarbij er enerzijds heel veel vertrouwen werd gesteld in de vaststellingen van bepaalde virologen, anderzijds werd hun wetenschappelijk kennis bijna even vaak in vraag gesteld.”
Joke Bauwens: “Het boek ‘Een vraag naar waarheid’ kadert in de uitgaven van de POINcaré-boekenreeks. De vicerector Onderzoek organiseert regelmatig de bijeenkomst ‘Food for thought’ waar we al lunchverorberend nadenken en discussiëren over een interdisciplinair thema. Ook ‘waarheid’ kwam hieruit naar voren en we hebben getracht zoveel mogelijk disciplines erbij te betrekken. Een doelstelling van de POINcaré-boekenreeks is dat er op een toegankelijke manier over wetenschap en wetenschappelijke discussies geschreven wordt. We hebben uiteindelijk een jaar aan het boek getimmerd. Het moeilijkste voor ons als editors was om in de veelheid aan perspectieven, ideeën en opinies een draad te ontdekken. We zijn tot een indeling van vier sporen gekomen, die elk vanuit een originele invalshoek vraagstukken rond waarheid behandelen. Uit het totaal van 49 auteurs die een bijdrage leverden aan het boek, komen er op 22 mei enkele auteurs elk een spoor toelichten.”
Joke maakt deel uit van de onderzoeksgroep Echo. Trisha leidt het centrum voor Digitalisering, Democratie en Innovatie in Brussels School of Governance. Voor het boek schreef Trisha een stuk rond desinformatie. “Het gaat over de verantwoordelijkheid die genomen moet worden om ook naar de ander te luisteren wanneer we onze mening uiten. De utilitaire argumentatie ‘het is mijn vrijheid van meningsuiting, ik mag zeggen wat ik wil’ is vanuit maatschappelijk standpunt weinig productief.”
Robbert Dijkgraaf
Doctor Honoris Causa van de VUB Robbert Dijkgraaf zal spreken over waarheid en wetenschap, en de soms gecompliceerde verhouding tussen die twee in de troebele tijden van vandaag, waarin het wantrouwen tegen experten en officiële instanties hoogtij voert. Joke: “Een aantal bijdragen uit het boek gaan daar ook op in. Spreekster Cathy Macharis zal het hebben over hoe we als wetenschappelijke instelling aan kennisoverdracht kunnen doen. Ratio en redelijkheid is daarbij belangrijk maar vertrouwen, intuïtie en gevoelens zijn dat evengoed. Het stuk van Pascal Verhoest sluit daar min of meer bij aan: wetenschappers moeten beter leren communiceren. Dat gebeurt soms te onhandig of te mediageniek waardoor men de voorzichtigheid die je als wetenschapper aan de dag moet leggen, laat varen en op die manier olie op het vuur van de polarisatie gooit. Anderen kun je het dan weer niet kwalijk nemen dat ze niet op het voorplan willen verschijnen. Soms uit schrik dat hun uitspraken verkeerd geïnterpreteerd zouden worden. Maar het blijft de plicht van een wetenschapper het onderzoek tot bij de samenleving te brengen.”
Waarom moeten mensen naar de boekvoorstelling komen?
Joke: “We moeten ons in de eerste plaats de vraag stellen of er überhaupt een kloof bestaat tussen wetenschap en samenleving. En zo ja, hoe we die kunnen dichten. De avond staat in het teken van hoe wetenschappers dat zelf denken te doen en welke reacties ze daarop mogen verwachten. Het belooft een heel zinvolle en vooral boeiende avond te worden.” Aanwezigen krijgen een gratis pdf-of epub-exemplaar van het boek aangeboden.
De boekvoorstelling en de lezing passen in het kader van PACT, de Caroline Pauwels Academy of Critical Thinking. Met PACT wil de VUB voor een zo breed mogelijk publiek duidelijk maken dat twijfel, onzekerheid en voortschrijdend inzicht geen zwakten zijn, maar net de motor van echte wetenschappelijke en maatschappelijke vooruitgang. Iets waar wijlen Caroline Pauwels intens naar streefde.