Op dinsdag 16 mei reikte de Vlaamse Gemeenschap de Ultima 2022 voor de Letteren uit aan Joke van Leeuwen. Een prijs die haar positief verraste omdat ze als Nederlandse schrijfster in het verleden niet zo heel vaak in de Vlaamse media verscheen. Ook dat is een verrassing want de voor haar literair werk veelvuldig gelauwerde VUB-alumna woont al het grootste deel van haar leven in Belgiƫ.
Voor de vrijzinnig universitairen die zich ook willen verbazen: in Etterbeek bevindt zich de Faculteit voor Protestantse Theologie en Religiestudie. In de tweede helft van de jaren zestig werd daar een Nederlandse theoloog aangesteld als hoogleraar, de vader van Joke van Leeuwen. āDaarvoor woonden we in een klein dorp en de overgang naar een grote, dominant Franstalige stad was een grote cultuurschok voor het dertienjarig meisje dat ik was. Alles wat voor mij gewoon was, was plots niet meer gewoon. Ook de verhouding Vlaanderen-Nederland was toen anders. In die tijd was Vlaanderen op cultureel en economisch vlak nog niet zo opgebloeid en keek men heel erg naar Nederland op. Het was een vreemd soort haat-liefdeverhouding.
Wat ik me vooral herinner, waren de vooroordelen ten opzichte van Nederlanders. Dat, zodra men hoorde dat ik uit Nederland kwam, de clichĆ©s naar boven kwamen zoals betweterigheid en een grote mond. Terwijl ik gewoon een verlegen grietje was. Ik ben nooit vergeten dat een lerares op het atheneum tegen me zei: āals je denkt het allemaal beter te weten zoals alle Hollanders dan ga je maar terug naar je eigen landā. Dat was niet prettig om te horen maar zo leerde ik al op gevoelige leeftijd dat er andere perspectieven zijn en niet alleen die waar je mee opgroeit. Als schrijver heb je daar je hele leven profijt van.ā
Geschiedenis aan de VUB
Na het atheneum volgde ze Grafische Kunsten aan de Kunstacademie in Antwerpen en aan Sint Lucas in Brussel. āIk koesterde toen de droom om van het schrijven en tekenen te kunnen leven en zocht tevergeefs naar uitgevers. Op den duur probeerde ik veel te gespannen te slagen in wat ik wilde. Omdat ik me daar niet goed bij voelde, besloot ik totaal iets anders te gaan doen. In mijn puberteit las ik veel boeken van de historicus Bouman, interessant en vooral heel verhalend.ā
Een logische stap werd de studie Geschiedenis en Joke van Leeuwen keerde ervoor terug naar Etterbeek, naar de VUB. āWat ik vooral heel interessant vond is leren onderzoeken hoe je een beter beeld kunt vormen van de geschiedenis.ā Maar haar gekoesterde droom was niet vervlogen. āAl tijdens de studie kon ik mijn eerste boek uitgeven. Tegelijk won ik met mijn eerste cabaretvoorstelling prijzen op het Camerettenfestival in Nederland. Hoewel de zaken goed begonnen te lopen, maakte ik toch mijn studie af. Uiteindelijk heeft die interesse in de geschiedenis mij ook geholpen bij de research voor een aantal historische romans.ā
Literair werk
Wie tekenen en schrijven combineert, komt al gauw uit bij jeugdliteratuur. Joke van Leeuwen publiceerde sinds 1978 meer dan 30 kinderboeken. āIk ontdekte hoe leuk dat was en dat een bepaald soort kinderboeken een prettig soort milde subversiviteit hebben omdat je alles van onderaf en vanuit beginnende mensen bekijkt. Inmiddels schrijf ik ook al zoān 25 jaar proza en poĆ«zie voor volwassenen. In goede kinderboeken moeten volwassenen ook iets kunnen vinden en zo probeer ik ook te schrijven. Andersom geldt: wat ik voor volwassenen schrijf is niet voor kinderen bestemd.ā
Haar verhuis naar Brussel in haar jeugd verwerkte Joke van Leeuwen in een aantal romans. āMijn roman āHierā speelt zich af aan een grens die halverwege het boek wordt gesloten waardoor er een Hier en een Daar ontstaat. In de wereld van Daar is alles beter waardoor die van Hier Daar werk zoeken. Ook āDe Onervarenenā gaat over mensen die ergens anders een nieuw leven beginnen. Bewust en onbewust zijn er in mijn boeken herkenningspunten met mijn eigen geschiedenis. In mijn kinderboek āToen mijn vader een struik werdā verlaat een meisje tijdens een oorlog haar vader om haar moeder op te zoeken. Dat idee is ontstaan uit eigen ervaringen. In de jaren negentig hadden we een voor de oorlog in JoegoslaviĆ« gevlucht Bosnisch gezin in huis. Mijn ouders stonden ook altijd klaar om mensen op te vangen. In de Tweede Wereldoorlog hielden zij in Friesland onderduikers verborgen. Mijn grootouders boden in de Eerste Wereldoorlog Belgische vluchtelingen onderdak. Grootvader van moeders kant had in die periode dan weer veel te maken met Russische vluchtelingen door de Oktoberrevolutie.ā
Het aangeboren rechtvaardigheidsgevoel bracht haar enige tijd geleden terug tot bij de VUB, tot bij Caroline Pauwels. Samen met haar protesteerde ze aan de ambassade van Saoedi-Arabiƫ tegen het gebrek aan vrije meningsuiting en persvrijheid in dat land. En op Difference Day trok ze naar hier gevluchte Syrische auteurs mee op het spreekgestoelte.
Het werk van Joke van Leeuwen werd bekroond met de meest prestigieuze prijzen, zoals een Gouden Penseel, een Zilveren Penseel, een Gouden Griffel en een Zilveren Griffel, de Theo Thijssen-prijs, de Gouden Ganzenveer, de Constantijn Huygens-prijs, de AKO Literatuurprijs, de Herman de Coninck-prijs en de James KruĢss-prijs voor internationale kinder- en jeugdliteratuur. Op 7 juni verschijnt de novelle āIk dacht dat jijā waarin ze een stem geeft aan een man die machteloze macht uitoefent op zijn vrouw.