VUB-alumna Maartje van der Laak schrijft kinderboek over begindagen België

Maartje van der Laak is bezeten van geschiedenis. Ze richt tentoonstellingen in voor verschillende musea, geeft les aan gidsen en reisleiders in opleiding en schrijft boeken. Ze studeerde aan de VUB hedendaagse geschiedenis. Haar nieuwe worp heet Victoria Vilein, het juweel van de keizer. Een kinderboek over een dromerig gravinnetje met op de achtergrond de Belgische revolutie en het ontstaan van de grondwet.

Hoe ben je bij Gravin Marie-Louise-Victoire Vilain uitgekomen?

We werkten aan de herinrichting van Kasteel Wissekerke in het dorpje Bazel, bij Kruibeke. Het kasteel is net geopend voor het publiek en vertelt het verhaal van de begindagen van België. Tijdens het historisch onderzoek las ik voor het eerst over Victoria in een tweehonderd jaar oude brief van Gravin Vilain Quatorze, Victoria’s moeder, die ooit nog hofdame van Napoleon was. De brief is opmerkelijk omdat ze schrijft dat haar dochter fantasierijk is, het kind wilde volgens de gravin ‘opgetild worden door de wind, zoals een blaadje’. Victoria wilde dus kunnen vliegen, en dat aan het begin van de 19de eeuw. Voordat ik het wist was ik een verhaal over dat meisje aan het uitdenken. Ze leefde in een tijd van oorlog en revolutie. Grote mensen dromen van idealen. Kinderen met veel fantasie dromen ook van een betere wereld. In het begin was Victoria verwaand. Misschien niet de meest aantrekkelijke eigenschap, maar ze was enig kind, groeide op in de elite, werd verzorgd door nannies. Maar de crisis in de wereld kreeg ook haar te pakken: hongersnoden, soldaten, de Belgische Opstand van 1830. Dat is de ommekeer en vanaf dan begrijpt ze ten volle de ellende in de wereld. Samen met de dieren, waarmee ze kan praten, begint ze naar oplossingen te zoeken.

Je hebt geschiedenis aan de VUB gestudeerd, hoe wend je die studie aan bij de voorbereiding van het boek?

Ik heb hedendaagse geschiedenis gestudeerd. Vanaf het verlichtingsdenken tot nu. Natuurlijk speelt het ontstaan van de Belgische grondwet daarin een grote rol. In februari 1831 werd België met haar grondwet de eerste democratische rechtstaat op het Europese continent. En weet je wie zijn handtekening ook onder die grondwet heeft gezet? Charles Vilain Quatorze, Victoria’s broer.

"Kinderboeken lees ik ook nog graag zelf."

De kennis van die achtergrond had ik echt nodig om het boek te schrijven. Ik heb de democratische ideeën die in de jaren 1830 leefden en de weerstand daartegen door het verhaal van Victoria gewoven. Victoria’s broer Charles las de grondwet voor aan Leopold tijdens de ceremonie om hem tot eerste koning van België te kronen. In een brief aan zijn nicht Koningin Victoria van Engeland, noemde Leopold de Belgen Mad Democrats – ‘Gekke democraten’. Vanaf het begin stond het hem tegen dat hij zijn macht moest delen, door de democratische grondwet. Daar is geen woord van gelogen.

Naast die tijdsgeest moet je alle andere elementen ook historisch juist hebben: de gewoontes, de kleren, het eten dat op tafel komt. Mijn studie heeft haar diensten zeker bewezen.

De grondwet: hoe informeer je daar de lezertjes – het boek is voor kinderen tussen de 8 en 11 jaar - over?

Het woord grondwet komt in het hele boek niet voor. Maar ik maak de werking van een grondwet wel duidelijk. Door samen te werken weten de kinderen en dieren van Wissekerke, dingen te veranderen. Ze maken afspraken en leggen die vast. Die schrijven ze neer op velijn, een soort perkament. Victoria is een dromer, maar ze weet dus wel dingen te veranderen. Ze is niet langer vilein of verwaand, ze wordt Victoria Velijn. Door ze op een duurzaam materiaal te schrijven, blijven de afspraken van de kinderen en dieren bewaard voor de toekomst, ze kunnen niet zomaar aangepast worden aan de waan van de dag. Het blijft dus niet bij loze

"Nu wordt het vak geschiedenis zelfs in vraag gesteld. Maar net door het geschiedenisonderwijs kunnen leerlingen bijvoorbeeld historische verschijnselen en overeenkomsten verklaren en beargumenteren welk effect zij hebben op het heden."

woorden En zo werkt het in het echt ook. Elke generatie maakt aanpassingen, omdat de tijdsgeest is veranderd, maar de essentie, een democratisch bestel, blijft behouden. Dat is in het echt ook zo. Sinds 1831 is er heel veel aan de Grondwet gewijzigd. In elke tijd denkt men anders over wie er mag meedoen. In de tijd van Victoria mochten enkel hele rijke mannen stemmen. Sommigen kregen zelfs meerdere stemmen. Vrouwen mochten nog lang niet meedoen. Dat is nu wel anders.

Hoe leef jij je in het kinderbrein in?

Met humor en veel verbeelding. Kinderboeken lees ik ook nog graag zelf.

Je doet ook historisch onderzoek en schrijft boeken voor een volwassen publiek. Heb je een voorkeur en vanwaar die drang?

Ik doe alles graag en hou van de afwisseling. Ik heb het grote geluk van mijn passie mijn werk te hebben gemaakt. Op mijn vijftiende kreeg ik een boek uit de bibliotheek in handen over de veldtocht van Napoleon in Egypte. Toen ik het uitgelezen had, was ik vastbesloten: ik moest en zou geschiedenis studeren.

Hoe is het met ons historisch bewustzijn gesteld?

Moeilijk. Er is wel heel veel aandacht voor en het levert ook interessante discussies op. Kijk naar programma’s als het Verhaal van Nederland en het Verhaal van Vlaanderen. Die maken geschiedenis weer populair. Die aandacht is goed. Maar het mag ook wel wat meer zijn. Nu wordt het vak geschiedenis zelfs in vraag gesteld. Maar net door het geschiedenisonderwijs kunnen leerlingen bijvoorbeeld historische verschijnselen en overeenkomsten verklaren en beargumenteren welk effect zij hebben op het heden. Of ze kunnen factoren benoemen die net voor verandering hebben gezorgd. Waardoor heeft de mens zich op deze manier ontwikkeld? Of welke factoren helpen een revolutie in de hand? Het draagt bij aan een kritische ingesteldheid en dat lange termijnperspectief helpt bv samenzweringstheorieën en fake news beter te kaderen. We hebben daar recent tijdens de coronacrisis heel wat voorbeelden van gezien. Kritisch blijven, dat is waar degelijk geschiedenisonderwijs naar streeft en daar zou niet op bespaard mogen worden.

Wat is er met de originele, handgeschreven grondwet gebeurd?

Oorspronkelijk dachten we dat die in de jaren 1880 verloren was gegaan door een brand. Maar tijdens ons onderzoek vonden we de originele, handgeschreven notulen in een brandkast bij de griffie van het parlement. Het typeert ook wel hoe we met ons nationaal verleden omgaan in België.

Maar nu is het document gerestaureerd en veilig bewaard zodat de toekomstige generatie het kan bestuderen. Voor Kasteel Wissekerke hebben we een replica laten maken, die iedereen kan inkijken.