De VUB ontving maandag 22 mei de Nederlandse minister, fysicus en eredoctor Robbert Dijkgraaf in de Gotische zaal van het stadhuis van Brussel. Ter gelegenheid van het derde PACT-event, waarop het VUB-boek ‘Een vraag naar waarheid’ werd gepresenteerd, sprak Robbert Dijkgraaf over waarheid, wetenschap en de hedendaagse weerstand tegen wetenschap en autoriteiten.

Vragen naar waarheid is des mensens. Dat begreep Robbert Dijkgraaf al toen hij op jonge leeftijd te weten kwam dat de genetische code van mensen uit een combinatie van slechts vier basen bestaat. Hoe kon zijn moeder dat voor hem zo lang verborgen hebben gehouden?

De Nederlandse fysicus, wetenschapscommunicator, minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap én eredoctor van de VUB Robbert Dijkgraaf deed in zijn toespraak zjjn visie over waarheid en wetenschap uit de doeken.

De zoektocht naar waarheid is volgens hem essentieel in de wetenschap. Het is een drijvende kracht voor onderzoekers en zit in elk mens. Maar waarheid is geen absoluut gegeven. Het verandert en evolueert voortdurend. De moderne wetenschapsfilosofie leert ons dat waarheid afhankelijk is van het wetenschappelijke raamwerk op een bepaald moment in de geschiedenis.

Robbert Dijkgraaf

Wetenschap, zo stelde Dijkgraaf, heeft grote vooruitgang gebracht, maar ook verlies veroorzaakt . De overgang van klassieke fysica naar quantumfysica heeft onze kennis vergroot, maar bracht ook nieuwe onzekerheden. In de sociale en geesteswetenschappen worden nieuwe perspectieven soms met weerstand ontvangen, omdat ze comfortabele wereldbeelden verstoren. Maar Robbert Dijkgraaf haalde hier fysicus Richard Feynman aan. "Ik kan leven met twijfel en onzekerheid en niet-weten. Ik denk dat het veel interessanter is om in onwetendheid te leven, dan met antwoorden die fouten zouden kunnen zijn."

Desondanks is vooruitgang absoluut, stelde de VUB-eredoctor vol vertrouwen vast. "De waarheid mag dan een moeilijk vatbaar begrip zijn, vooruitgang heeft toch een absoluut karakter. Het is (bijna) onmogelijk iets te 'ontweten" De impact van moderne biomedische wetenschap heeft de levensverwachting verdubbeld, en we kunnen nu ziekten bestrijden die vroeger fataal waren. Recente ontwikkelingen, zoals de snelle ontwikkeling van coronavaccins, hebben de kracht van de moderne wetenschap laten zien.

Toch is er weerstand tegen wetenschap. Sommige mensen zien vaccins als onbetrouwbaar en deel van een complot. Desinformatie speelt hierbij een rol. Wetenschap is steeds meer verweven met ons dagelijks leven, maar ook complexer geworden. Het dreigt een 'black box' te worden die moeilijk te begrijpen is. Mensen zoeken minder vaak naar waarheid in de wetenschap, vooral in een tijd waarin we overspoeld worden door informatie.  "Terwijl de wetenschap meer dan ooit is verweven met ons alledaagse bestaan. Zij zit dicht op onze huid, diep genesteld in de haarvaten van de maatschappij, waardoor zij snel een vanzelfsprekendheid wordt."

Daarom is het belangrijk dat we kritisch denken en zelf een filter ontwikkelen om waarheid te vinden. De zoektocht naar waarheid is een voortdurend proces van reflectie en debat. We moeten de waarde van wetenschap blijven erkennen en haar rol in ons leven niet vergeten. Het is een gezamenlijke verantwoordelijkheid om waarheid en wetenschap te beschermen en te bevorderen. Robbert Dijkgraaf: "Het onbekende drijf je weg met kennis. Dat is mens eigen."

Robbert Dijkgraaf wijdde zijn slotwoorden aan de optimistische kijk die Caroline Pauwels op de toekomst had. “Laten we haar erfenis van waarheid en wetenschap voortzetten en samenwerken om positieve veranderingen in de wereld te brengen.”

Een boek om bij te houden

Dit derde PACT-evenement was een schoolvoorbeeld van wat de VUB met de Caroline Pauwels Academy of Critical Thinking voor ogen heeft: een avond voor mensen die in de traditie van Kant door dialoog, zelfreflectie en zelfonderzoek vrije denkers willen worden. De avond was ook gewijd aan ‘Een vraag naar waarheid’, de nieuwe publicatie van de VUB denktank Poincaré. In maar liefst 49 essays poken auteurs en onderzoekers vanuit hun specialisatie naar de gecompliceerde aard van ‘waarheid’. Wat is het nut van waarheid? Hoeveel desinformatie en wantrouwen kan een democratie tolereren? Het zijn slechts twee van de vele interessante vragen die het boek stelt.