Directeur internationale relaties Jacqueline Couder over mensenrechtentoets

De VUB engageert zich vanaf 1 juni 2022 om de mensenrechten als toetssteen te gebruiken in samenwerkingen met partners. Het is een van de punten die de VUB trots vermeldt in het Verslag aan de Samenleving. Jacqueline Couder,  directeur International Relations Office van de VUB, vindt het een mooie, maar ook vanzelfsprekende stap.

Wat houdt de mensenrechtentoets in?

“VUB-ers die een contract willen afsluiten met een externe partner worden gevraagd om na te gaan of hun samenwerkingsactiviteiten ethische of wettelijke verplichtingen met zich meebrengen, in het bijzonder met betrekking tot mensenrechten of mogelijke militaire toepassingen. Om deze evaluatie te vergemakkelijken werd een checklist opgesteld. Indien er twijfel of mogelijk conflict is, moeten ze een evaluatie vragen aan het Contactpunt voor Ethiek en Internationale Samenwerking (CPEIC). Dat contactpunt zal adviseren of formele ethische goedkeuring of andere maatregelen nodig zijn.”

"Dit gebeurt via een groen, oranje of rood licht.  Groen is geen probleem. Oranje betekent dat een ethische goedkeuring nodig is van hetzij de Ethische commissie voor duaal gebruik, militair gebruik en misbruik (ECDMM), hetzij de Reflectiegroep voor ethiek en internationale samenwerking of in geval van betwisting, van de groep Ethiek. Rood betekent dat het project niet doorgaat. Dit kan allerlei redenen hebben, bijvoorbeeld gekende schending van mensenrechten of embargo’s, zoals de VLIR over Iran heeft uitgesproken”

“In elk door de VUB ondertekende overeenkomst wordt een clausule over mensenrechten aanbevolen. Deze clausule is beschikbaar en juridisch gecheckt. Dit maakt het mogelijk het contract voortijdig te beëindigen, wanneer inbreuken op de mensenrechten worden vastgesteld.”

Wat betekent de mensenrechtentoets voor internationale wetenschappelijke samenwerkingen?

“Allereerst wil ik nog eens meegeven dat de mensenrechtentoets alle contracten betreft, behalve die geen onderhandeling toelaten zoals de Grant Agreements van Europees gefinancierde projecten. Het gaat dus ook om contracten die worden afgesloten ter opvolging van een openbare aanbesteding, zoals levering van voeding aan de resto of contracten met aannemers.”

“Internationale wetenschappelijke samenwerking heeft de voorbije jaren meer ethische en juridische aandacht gekregen. Enerzijds heeft de huidige geopolitieke situatie geleid tot meer aandacht voor mogelijke militaire toepassingen van onderzoeksresultaten. Anderzijds is er meer aandacht gekomen voor de rol van niet-overheidsactoren bij het bevorderen van de mensenrechten, of althans het voorkomen van mensenrechtenschendingen.”

“In de meeste gevallen zullen activiteiten die binnen de werkingssfeer van de checklist vallen, doorgang kunnen vinden. Voor mogelijk militair gebruik is er een wettelijke regelgeving. Het is van essentieel belang voor de wetenschapper de checklist als eerste stap in de evaluatie tijdig in te vullen om ervoor te zorgen dat projecten vlot kunnen verlopen.”

Heeft het al consequenties gehad?

“Tot op heden heeft elke internationale partner waarmee een contract werd afgesloten sinds de uitrol van de mensenrechtentoets het nieuw toegevoegde artikel aanvaard. Ik vermoed dat er nog steeds akkoorden worden afgesloten zonder de vermelding van het respecteren van de mensenrechten. Het duurt altijd even vooraleer iets is ingeburgerd. De ethische check daarentegen wordt wel systematisch uitgevoerd wat tenslotte het belangrijkste is. Maar er zal bij aanvang van het nieuwe academiejaar nog eens een brede communicatie worden gedaan over de mensenrechtentoets.”