In België leven meer dan 3.300 kinderen met type 1 diabetes. Ook type 2-diabetes komt steeds vaker voor. VUB-professor Willem Staels ontving recent de prestigieuze FID-ISPAD Diabetes Research Grant 2024 voor zijn onderzoek naar de onderliggende oorzaken van diabetes bij kinderen.
Diabetes treft wereldwijd steeds meer kinderen, en dat baart wetenschappers zorgen. “Het aantal kinderen met type 1-diabetes in Europa stijgt al meer dan dertig jaar,” legt professor Staels uit. “Het is een auto-immuunziekte waarbij het immuunsysteem de insulineproducerende bètacellen in de pancreas aanvalt. Ook type 2-diabetes, ooit bekend als ouderdomsdiabetes, duikt nu op bij kinderen, vooral door de wereldwijde toename van obesitas.”
De aanpak van diabetes is vandaag vooral gericht op symptoombestrijding. Bij type 1 start de behandeling vrijwel meteen met insuline. Type 2 wordt aanvankelijk met orale medicatie behandeld, maar kan ook overgaan in insulineafhankelijkheid. “Diabetes is een 24/7 aandoening. Je moet er voortdurend rekening mee houden, zonder pauze. Frederick Banting, de ontdekker van insuline, zei het al honderd jaar geleden: Insuline is een behandeling, geen genezing.”
Het onderzoek van Staels en zijn team aan de VUB richt zich daarom op de ontwikkeling van ‘disease-modifying therapies’, behandelingen die de ziekte kunnen vertragen, stoppen of zelfs omkeren. De focus ligt op de bètacel, die cruciaal is voor een gezonde suikerhuishouding. “Bij type 1 worden die cellen vernietigd door het immuunsysteem, bij type 2 raken ze uitgeput. We zoeken manieren om de cellen te beschermen, te herstellen of te vervangen.”
Een van de veelbelovende sporen is het gebruik van stamceltherapie. In het laboratorium worden menselijke stamcellen omgevormd tot insulineproducerende bètacellen. Die kunnen in theorie worden getransplanteerd bij patiënten. “We kunnen nu al bètacellen maken die goed genoeg zijn voor klinische studies,” zegt Staels. “Maar het grote obstakel blijft de immuunrespons. Het lichaam ziet die nieuwe cellen als indringers en valt ze aan, tenzij we het immuunsysteem onderdrukken, wat dan weer andere risico’s met zich meebrengt.”
Recent onderzoek bracht een nieuwe speler aan het licht: ijzer. “We ontdekten dat ijzer een sleutelrol speelt in de energiehuishouding van bètacellen. Niet als bouwsteen, maar als brandstof. Een onevenwicht kan hun functie verstoren en schade veroorzaken. Door het ijzermetabolisme te reguleren, kunnen we mogelijk zowel de levensduur als de werking van de cellen verbeteren.”
Hoewel genezing nog niet binnen handbereik is, is professor Staels hoopvol: “Er zijn al decennia grote beloften, maar nu gaat het écht vooruit. We staan dichter bij een doorbraak dan ooit.”
Naast therapeutisch onderzoek blijft preventie van type 2-diabetes essentieel. “De toename van obesitas, ook bij kinderen, is een groot probleem,” zegt Staels. “Gezonde voeding is vaak duurder dan ongezonde alternatieven. En het verslavende effect van suiker, vet en zout is evolutionair ingebakken. Obesitas is geen gebrek aan wilskracht – het is een complexe ziekte, met biologische, psychologische en sociale oorzaken. We moeten dat erkennen om tot echte oplossingen te komen.”
De gevolgen van diabetes zijn ingrijpend, zowel op korte als lange termijn. Bij kinderen met type 1 kunnen bloedsuikerschommelingen leiden tot acute crisissituaties. Op lange termijn loeren complicaties als blindheid, nierfalen en hart- en vaatziekten. “Daarom is vroege opsporing cruciaal,” benadrukt Staels. “Diabetes ontwikkelt zich vaak sluimerend. Tegen de tijd dat symptomen zichtbaar worden, is al een groot deel van de bètacellen verloren. Via screenings kunnen we mogelijk ingrijpen voor het te laat is.”
Technologie kan het leven met diabetes verlichten, maar geen wonderen verrichten. “Insulinepompen en sensoren zijn een zegen, maar zijn ook afhankelijk van de inzet van de patiënt en zijn omgeving. Een kind blijft een kind, en techniek lost niet alles op. Ons ultieme doel blijft de oorzaak van de ziekte aan te pakken, niet alleen de symptomen te bestrijden.”